معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.

گاه می‌شود پهلوانی سربرافرازد و با کرداری بی‌مانند زبانزد خاص و عام شده نام خود را بر اوراق روزگار ثبت کند و تا گیتی بر جای است، یاد او نیز نمیرد و همواره برقرار بماند و پایدار همچون اسفندیار.

حکایت رویین‌تنی اسفندیار یکی از روایات رایج سنتی است. در جوامع مختلف، روایات مردمی بیانگر اصول اخلاقی و ارزش‌های اجتماعی و آرمان‌های افراد جامعه است؛ از این‌رو سلسله روایت‌های سنتی هر قوم آیینه‌وار سامان فکری و معیارهای ذهنی پردازندگان خود را منعکس می‌سازد و از قول آنها می‌گوید که سزا چیست و ناسزا کدام است.

پیکرۀ هر روایت از انگاره‌های گوناگونی شکل می‌گیرد که در یک بافت زمانی به گونه‌ای منطقی با یکدیگر همنشین می‌شوند تا در نهایت پیامی را به صورت هشدار یا اندرز یا تشجیع و ترغیب به افراد جامعه‌هایی که روایت در آن پرداخته شده و رواج یافته است، برساند. به سخن دیگر انگیزۀ پیدایش هر روایت ارائۀ راهکارهای حاصل از تجریبات قومی و به منزلۀ اوراق درسی است که در روزگاران باستان وسیلۀ تعلیم و تعمیم مبانی اخلاقی و تحکیم اصول مصوب جامعه بوده است. در حقیقت بن‌مایۀ هر روایت بازگویی و تبلور شایست‌ها و ناشایست‌ها و کمال مطلوب جامعه است و از این دیدگاه می‌توان حکایت‌ها و داستان‌ها را وسیله و دست‌افزاری برای آموزش و تشحیذ اذهان و انتقال تجربه‌ها و اندرزهای سالخوردگان به نوجوانان در جهان باستان به شمار آورد.

ویژگی ممتاز روایات سنتی و تاریخ اساطیری ایران آن است که در چندین هزاره از دوران اساطیری تا زمان معاصر تغییری نکرده به همان شکل دیرین یک‌دست بر جای مانده است. این روایات که چند هزار سال به صورت شفاهی از پیچ و خم زمان گذشته و در دورۀ ساسانی به زبان فارسی میانه (پهلوی) مکتوب شده به نام «خدای‌نامه» معروف شد و سپس در نخستین سده‌های اسلامی به نثر فارسی برگردانده به نام «شاهنامه» مشهور شد.

برترین برگردان فارسی شاهنامه اثر جاویدان فرزانۀ بلندآوازۀ طوس، فردوسی است که با نظم بی‌نظیرش، نقل این روایات را روان‌تر و آسان‌تر کرده، از گزند باد و باران و دستبرد بی‌امان زمان مصون کرده است. پس از سرایش منظومۀ وزین فردوسی که حماسۀ ملی نام گرفته، قرون متمادی شاهنامه‌خوانی میان عامۀ مردم، عشایر، روستانشینان و شهروندان سلحشور رواج داشت و تا ظهور و حضور رادیو و تلویزیون و سینما و نمایش و دیگر جاذبه‌های تفریحی، نقل روایات شاهنامه را به عنوان یکی از محبوب‌ترین سرگرمی‌های مردمی پیشۀ نقالان را رونق ویژه بخشیده بود.

روایات یلان و پهلوانان شاهنامه بسیار است ولی نام‌آورترین یلان و تهم‌تنان حماسۀ ملی، تنها اسفندیار رویین‌تن بود و بی‌همتا. داستان‌های مربوط به این پهلوان بخش مهم و مشهوری از شاهکار حکیم فردوسی را شکل می‌دهد و برگ‌های این کتاب سراسر گزارشی است دربارۀ اسفندیار.

از داستان‌هایی که در حماسۀ به اسفندیار مربوط می‌شود، دو داستان اهمیت ویژه دارد و زبانزد خرد و کلان است. نخست «رستم و اسفندیار» و دوم «هفت‌خوان». هفت‌خوان اسفندیار یکی از بلندترین بخش‌های شاهنامه است و از زمرۀ زیباترین و دل‌انگیزترین پاره‌های ادبی به شمار می‌رود. زیرا صحنه‌ای است از نمایش «آفرینش نیک‌اهورایی» و تماشاگه توان‌های تحسین‌برانگیز خداداده که با تجمع و گردهم‌آیی در وجود اسفندیار تجسم یافته است. نمایشی هفت پرده که هر پرده جلوه‌گاه بخشی از نهایت فرزانگی و دلیری و هوشمندی و سلحشوری و ایمان و توکل یا به عبارت دیگر، همۀ قدرت‌های مادی و معنوی است که یک‌جا در شخصیت یک تن متبلور شده است. هر یک از خوان‌های هفت‌گانه به صورتی نمایان برخی از توان‌های برجسته و کم‌نظیر اسفندیار را می‌نمایاند تا در مجموع از او پهلوانی یگانه و برتر و شایستۀ تحسین و تکریم بسازد.

نویسنده در این کتاب کوشیده آنچه را در اسناد و گزارش‌های مکتوب به اسفندیار مربوط می‌شود، از کهن‌ترین نوشته یعنی اوستا و اشارات تاریخ‌نگاران یونانی و کتب مذهبی و ادبی بازمانده از دوران پیش از اسلام به زبان پهلوی و نیز آثار نویسندگان سده‌های نخستین اسلامی تا پژوهش‌های مستشرقین همه را گرد آورده و در مداخل جداگانه هر یک را با عنوان مشخص در اختیار خواننده قرار داده است.

فهرست مطالب کتاب:

دیباچه

پیش‌گفتار

اسفندیار

رویین‌تنی اسفندیار

داستان‌های اسفندیار در حماسۀ ملی

هفت‌خوان

داستان رستم و اسفندیار

کتاب‌های مربوط به اسفندیار به زبان پهلوی

بستگان اسفندیار

خاندان اسفندیار

اسفندیار ـ داریوش

نام اسفندیار

اسفند ـ سپند

سپند در واژه‌های دیگر

اسفندگان