معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.

از سالیان میانی سدۀ نوزده میلادی به این سو بسط و توسعۀ هنر در عرصۀ جهان معاصر، تعاریف پیشین و رسمی معمول از هنرها به چالشی جدی کشیده شد. در فرایند جهانی شدن که فرهنگ‌های اقوام و ملل مختلف را به شاکله‌ای واحد فرا می‌خواند، بازنگری مبدأ و منشأ نخستین در عرصۀ هنر نیز موضوعیت می‌یابد. استیلای قدرت‌های جهانی در عرصه‌های مختلف از جمله عرصه‌های فرهنگی و هنری، به بروز کشاکش جدی میان هویت خودی و هویت غیرخودی ملت‌های جهان تبدیل شده و این امر خود مزید لزوم رجعت به هنرهای ناب میان همۀ جوامع انسانی است.

تبیین و تعریف هنر خودآموخته، از آن‌رو اهمیت دارد که مبنای فراخی برای استخراج اصول هنرهای اصیل را صرف‌نظر از خصایص جغرافیایی، فرهنگی و .... فراهم می‌آورد و در کشاکش تنازعات فرهنگی و انواع گونه‌های هنری برخاسته از تلقیات متفاوت انسانی از امر فرهنگ و هنر، امکان بازتعریف جلوه‌های هنری را بر مبنای فطرت واحد بشری ممکن می‌سازد.

هنر فطری، هنر هنرمندان خودآموخته و برآمده از سرشتی ناب است. معرفت به این هنر می‌تواند زمینه‌های ظهور هنرهایی را فراهم آورد که در انطباق با مطالبات فطری افراد بشر از هنر است. مؤلف در این کتاب در باب معنای هنر و فطرت تحقیق کرده تا دلیل اطلاق عنوان «هنر فطری» به هنر خودآموختگان را تبیین نماید. سپس مطالعه در بستر هنر فطری را از آغاز تاریخ بشر تا دوران معاصر دنبال می‌کند تا نشان دهد که این هنرها تنها هنرهایی هستند که در طول تاریخ از اصول هنری خود عدول نکرده و ثابت‌قدم مانده‌اند.

همچنین گزارشی از فعالیت کشورهای جهان، با قصد توجه بیشتر به هنرهای خودآموخته که از مواریث فرهنگی هر ملتی محسوب می‌شوند، ارائه شده و فصل مستقلی در معرفی موزه‌های اختصاصی هنرهای خودآموخته، این هدف را محقق کرده است.

تبیین مفهوم هنر فطری، با نظری به انواع این هنرها در دوره‌های پیش از تاریخ، بخش مهمی از مطالب این کتاب را به خود اختصاص داده است. با این حال این کتاب، آثار هنرمندان خودآموخته در کشورهایی چون فرانسه، لهستان، ایتالیا، برزیل و کرواسی، متعلق به حدود سال 1850 میلادی تا عصر حاضر را مطالعه و تحلیل می‌کند.

در این کتاب آثار ده تن از هنرمندان خودآموختۀ جهان (حدود 30 اثر هنری) انتخاب و تحلیل شده است. این هنرمندان بنا بر اهمیت‌شان در تاریخ هنر یا به دلیل ویژگی‌های برجسته‌تر آثارشان که برای تبیین مفاهیم نظری، کارآمدتر بوده، به شیوۀ هدفمند انتخاب شده‌اند.

کتاب در شش فصل نگارش شده است. نویسنده در فصل اول با عنوان «کلیات» رویکرد جهانی به موضوع هنر خودآموختگان را بررسی کرده و واهمیت هنر خودآموخته را بیان کرده است. در این فصل همچنین پیشینه مطالعات در زمینه هنر خودآموخته و وجه تمایز این اثر با مطالعات پیشین بیان شده است. آنچه در فصل دوم بدان پرداخته می‌شود، مقدمه‌ای برای ورود به موضوع مصادیق هنرهای فطری و گونه‌های مختلف آن است. در این فصل تلاش شده تا با تدقیق در مفاهیم هنر و فطرت، مقصود از هنرهای فطری بیان شود؛ زیرا رویکردهای گوناگون به این مفاهیم در حوزۀ علوم انسانی، دایرۀ مصادیق احتمالی مرتبط با موضوع را از گستردگی بسیار برخوردار ساخته، به نحوی که عدم تمایزبخشی به تعاریف مبنایی، بعضاً نتایج گوناگون یا متفاوتی از هنرهای فطری را دربر خواهد داشت. از این‌روست که در این فصل مفاهیم هنر و فطرت با تأکید بر مفهوم فطرت که از منظر فلسفۀ غرب و فلسفۀ اسلامی، نگرش‌های متفاوتی به آن می‌شود، مورد توجه قرار گرفته است تا مبنای مطالعاتی مناسبی برای تحلیل چیستی هنرهای فطری فراهم آید. در فصل سوم ضمن مروری بر تاریخچۀ هنرهای خودآموخته، رویکردهایی که در آثار هنری اوایل سدۀ بیستم به هنرهای فطری صورت پذیرفته، با تمرکز بر جریان‌های هنری این دوران و نیز هنرمندان سرآمد این رویکرد، تحلیل شده است. در فصل چهارم به معرفی هنرمندان خودآموختۀ مهم در بازۀ زمانی سدۀ هجدهم تا زمان حاضر پرداخته شده است. مبنای انتخاب این هنرمندان از یک‌سو به سرآمدی ایشان و از سوی دیگر تاریخ زندگی و دوران فعالیتشان بازمی‌گردد و سعی شده تا این انتخاب‌ها، مبین سیر ظهور هنرمندان خودآموخته، در طول دو قرن پیشین باشد. همچنین سعی شده است تا این هنرمندان از کشورهای مختلفی در سطح جهان انتخاب شوند و محدودۀ جغرافیایی خاصی آنها را در برنگیرد. فصل پنجم به معرفی هفت موزه از کشورهای کرواسی، بلژیک، برزیل، آلمان، روسیه، کانادا و لتونی پرداخته است. ترتیب معرفی آنها در این فصل نیز بر مبنای تاریخ تأسیس رسمی و اعلام موجودیت آنهاست. انتخاب این موزه‌ها برای مطالعه در این زمینه، با توجه به دو عامل انجام شده است؛ نخست سطح کیفی و گستردگی فعالیت‌های موزه و دوم، امکان دسترسی به اطلاعات موزه که برای نگارنده تنها از طریق فضای مجازی میسر بود. در فصل ششم نتایج و پیشنهادها بیان شده است. عناوین نتایج حاصل از پژوهش بدین شرح است: 1. چیستی هنر خودآموخته؛ 2. ویژگی‌های هنرهای خودآموخته؛ 3. سیر تاریخی هنر خودآموخته؛ 4. تأثیر هنر خودآموخته بر جریان‌های تاریخ هنر؛ 5. جایگاه هنر خودآموخته در جهان و چگونگی مواجهۀ کشورها با آن در دوران معاصر؛ 6. نقش اقبال به هنر خودآموخته بر آحاد انسانی و جوامع بشری.

فهرست مطالب کتاب:

پیش‌گفتار

فصل اول: کلیات

فصل دوم: تبیین مفهوم هنر فطری

فصل سوم: جایگاه هنرهای خودآموخته در هنرهای تجسمی

فصل چهارم: هنرمندان خودآموختۀ جهان؛ معرفی و تحلیل آثار

فصل پنجم: موزه‌های هنر خودآموخته

فصل ششم: نتایج و پیشنهادها