معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.

شاهنامه اثر حکیم ابوالقاسم فردوسی توسی، حماسه‌ای منظوم و یکی از بزرگ‌ترین و برجسته‌ترین اثر حماسه‌ای جهان است که سرایش آن سی سال به طول انجامید. محتوای این شاهکار ادبی، اسطوره‌ها، افسانه‌ها و تاریخ ایران از ابتدا تا فتح ایران توسط اعراب در سدۀ هفتم است که در چهار دودمان پادشاهی پیشدادیان، کیانیان، اشکانیان و ساسانیان خلاصه می‌شوند. شاهنامه بزرگ‌ترین کتاب به زبان پارسی است که در همه جای جهان مورد توجه قرار گرفته و به همۀ زبان‌های زندۀ جهان بازگردانی شده است.

شمار ابیات شاهنامه را عموما و بنا بر برآورد خود فردوسی ـ مطابق برخی نسخه‌ها ـ شصت‌هزار می‌دانند. اما شمار ابیات دست‌نویس‌های کامل موجود بین 48 تا هفتادهزار در نوسان است. حجم زیاد شاهنامه که تقریبا میان منظومه‌های مهم زبان فارسی کم‌نظیر و شاید بی‌نظیر باشد، سبب شده است که بسیاری از خوانندگان به ویژه در زمانۀ کنونی مجال خواندن آن را از آغاز تا انجام پیدا نکنند. خواندن یک یا چند داستان مجزا از پیکر کلی کتاب هم هر چند سودمند و در حد خود دلپذیر است، هیچ‌گاه نمی‌تواند نمودار کلیت کتاب و نشان‌دهندۀ تمامی وجوه اندیشۀ فردوسی بزرگ باشد. بنابراین از دیرباز توجه پژوهندگان و همۀ شاهنامه‌دوستان به تهیه و تدوین گزیده‌ها و منتخباتی از شاهنامه جلب شده است تا به دلیل کوتاهی فرصت یا بی‌حوصلگی کلی، از فیض آشنایی با کتاب سترگی همچون شاهنامه باز نمانند.

بنا به کهن‌ترین گزارش نخستین بار مسعود سعد (438 ـ 515) گزیده‌ای از ابیات شاهنامه را فراهم آورده است که متأسفانه از این گزیده جز نامی در اختیار نیست. در حال حاضر قدیم‌ترین گزیدۀ موجود از ابیات شاهنامه، اختیارات علی بن احمد است که اولین بار تقی‌زاده در سال 1300 شمسی آن را در مجلۀ کاوه معرفی کرده است. این کتاب در سال 474 قمری برای ملکشاه سلجوقی گردآوری شده است و نسخه‌ای از آن در کتابخانۀ گوتای آلمان نگهداری می‌شود.

یکی دیگر از منتخبات شاهنامه که آن را در حقیقت باید نخستین ترجمۀ شاهنامه شناخت، ترجمۀ قوام‌الدین فتح بن علی بن محمد بنداری اصفهانی (متوفای 624 قمری) به زبان عربی است که برای ملک معظم عیسی بن ملک کامل ابوبکر ایوب فراهم آمده است. از آنجا که بنداری در ترجمه بخش‌هایی از شاهنامه را حذف و خلاصه کرده است، این اثر را می‌توان به گونه‌ای نخستین خلاصۀ کامل شاهنامه نیز به شمار آورد.

در ایران اولین گزیدۀ چاپی شاهنامه در سال 1306 توسط بدیع‌الزمان فروزانفر برای دبیرستان زرتشتیان فراهم شد. پس از آن در سال 1313 محمدعلی فروغی اولین خلاصۀ منظوم و کامل شاهنامۀ فردوسی را فراهم آورد که از برجسته‌ترین و گرانقدرترین خلاصه‌ها و گزیده‌های شاهنامه به شمار می‌آید. این خلاصه پس از دو مقدمۀ ارزشمند دربارۀ فردوسی و اهمیت شاهنامه، در هجده بخش فراهم آمده است که هر یک داستانی مستقل یا وقایع مربوط به یکدیگر را شکل می‌دهد.

اما در این به‌گزین که توسط دکتر محمدجعفر یاحقی صورت گرفته، ایشان به کتاب منتخب شاهنامۀ محمدعلی فروغی ـ به ویژه از دیدگاه بخش‌های درخور گزینش ـ نظر داشته است؛ اما بنا بر مقتضیات کار تغییرات لازم حتی در مورد بخش‌های مورد گزینش داده شده است؛ چنان‌که ضبط ابیات متن به کلی بر اساس چاپ دکتر جلال خالقی مطلق تنظیم شده است. بخش‌هایی از شاهنامه که به نظر گردآورنده اهمیت کمتری داشته به نثری فشرده و تقریباً سره، بدون استفاده از واژه‌های بیگانه به بخش‌های منظوم پیوند یافته تا خواننده بتواند کلیت رویدادها و داستان‌های شاهنامه را در حجمی کم در اختیار داشته باشد.

در ابتدای کتاب مقدمه‌ای مختصر آورده شده در معرفی فردوسی و شاهنامه و در انتها نیز توضیح واژه‌ها و تعبیرات دشوار یا اندکی دشوار و همچنین معرفی کوتاه جای‌ها و نام‌ها ذکر شده است. در حاشیه نیز ابیات و واژه‌های مشکل‌تر معنی شده است. برای معنی‌کردن واژه‌ها اولا هر واژه یا ترکیب به همان صورتی که در متن به کار رفته، معنا شده است؛ مثلاً اگر فعل بوده به مصدر تبدیل نشده یا اگر کلمه در یک ترکیب به کار رفته به همان صورت ترکیبی معنا شده است.

فهرست مطالب کتاب بدین قرار است:

سرآغاز

فردوسی؛ از ولادت تا درگذشت

آغاز کتاب

گیومرث

هوشنگ

تهمورث

جمشید

ضحاک تازی

بیاراست گیتی بسانِ بهشت

سه فرزند بودت خردمند و گُرد

منوچهر را خواندند آفرین

همه لشکر نوذر ار بشمریم

پادشاهی زو تهماسب

به شاهی نشست از برش کیقباد

چو کاووس بگرفت گاهِ پدر

رزم کاووس با شاه مازندران

رزم کاووس با شاه هاماوران

داستان رستم و سهراب

داستان سیاوخش

پادشاهی کیخسرو

رزم فرود سیاوش

تازیانۀ بهرام

داستان کاموس کُشانی

خاقان چین

داستان اکوان دیو

و ....