معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.

نهج‌البلاغه در سه بخش تنظیم شده است که بخش سوم آن به کلمات قصار امام علی (ع) اختصاص دارد که دربردارندۀ سخنان کوتاه، جذاب، پرمعنا و قابل فهم امام (ع) است. بی‌شک یکی از ویژگی‌های مهم این کتاب گرانسنگ، بلاغت آن است که با وجود شرح‌های مختلفی که بر نهج‌البلاغه نوشته شده، آنچنان که باید هنوز مورد توجه قرار نگرفته است. مؤلف در این کتاب ضمن شرح و تحلیل 498 تشبیه و استعاره، ارکان و نوع هر یک را تعیین کرده است.

کلمات قصار حاوی پیام‌های کوتاه و اندرزهای ماندگار امام علی (ع) است که در 480 حکمت گرد آمده است. امیرمؤمنان (ع) سرآمد ارباب معرفت و بلاغت و اوج قلۀ افراشته فصاحت بود. زبان گویا و منطق شیوای او که از سینه آکنده از حکمت و فضیلتش نشئت می‌گرفت، نشان‌دهندۀ بخشی از علوم الهی بود که به وسیبه نبی اکرم (ص) بدو به یادگار سپرده شده بود. گزیده‌گویی، بهره‌مندی و عبرت‌آموزی از گذشتگان، یادآوری مرگ و قیامت و توجه به کارکردهای مثبت و منفی و جاذبه‌های لفظی و تعبیری از هنرهای کلامی است که مخاطب را شیفتۀ خود می‌سازد. امیرمؤمنان (ع) در نهج‌البلاغه این تابلوی هنر و زیبایی، از هنرهای کلامی فوق بهره جسته است.

روش کار مؤلف در این کتاب به این صورت بوده که تصویرهایی که از کلمات قصار نهج‌البلاغه که در معنای مجازی به کار رفته بود را شناسایی کرده است. آنگاه پس از ترجمه و شرح کلام، انواع تشبیه و استعاره و عناصر سازنده، وجه شبه، جامع و فایده هر تشبیه نیز آورده شده است. نکات صرفی و نحوی و مفردات نیز مشخص شده و سپس به ترتیب برای هر حکمت به نگارش درآمده است. در شرح و معنی برخی از واژگان عربی، کتاب‌های لسان العرب، مجمع البحرین و المنجد اساس کار بوده است. برای لغت‌های اختصاصی نهج‌البلاغه، فرهنگ لغت صبحی صالح، مفردات نهج‌البلاغۀ قرشی و فرهنگ لغت نهج‌البلاغۀ عمران علیزاده مورد استفاده مؤلف بوده است. برای نکات صرفی و نحوی از مغنی اللبیب، شرح ابن عقیل و موسوعه صرف و نحو استفاده شده است.

برخی حکمت‌ها بسیار شبیه به هم یا احیاناٌ تکراری هستند؛ از این‌رو برای اجتناب از تطویل، از بررسی مجدد آنها صرف‌نظر شده است. چون معیار این پژوهش تکیه بر تشبیه و استعاره است، از بررسی تعداد اندکی از حکمت‌ها که مؤلف در آن وجود تشبیه و استعاره را تشخیص نداده، صرف‌نظر کرده است. شمارۀ حکمت‌ها بر اساس نسخه صبحی صالح است؛ چراکه بیشتر ترجمه‌های در دسترس بر اساس همین نسخه است.