معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.

بی‌شک پروین اعتصامی یکی از چهره‌های نامدار ادبیات فارسی است و نخستین زن ایرانی است که به معنی واقعی کلمه، شاعر بوده، بنابراین سرسلسلۀ شاعران امروز ایران‌اش باید خواند. روح لطیف، دردمندی، هویت زنانه، نگاه اخلاقی و توصیف‌های محکم و استوار او از دردهای جامعه که در عین حال به زبانی ساده و دلنشین بیان می‌شود از او شاعری مردمی، اجتماعی و معترض ساخته است.

پروین اگر در نگاهی سریع و شتاب‌زده، شاعری منزوی به نظر آید، به هیچ‌روی چنین نیست. حتی با نگاهی اجمالی به دیوان او درمی‌یابیم پروین شاعری اجتماعی، سیاسی، دردآشنا، نکته‌سنج و معترض است. شاعری با جانی نجیب که بار همۀ درد و داغ‌های جامعه خود را به دوش کشیده و آن را به‌خوبی رصد می‌کند، واکنش نشان می‌دهد، اعتراض می‌کند و با زبانی برتر و مؤثرتر آنها را بیان می‌کند. در این میان اوج هنر پروین در قطعه‌های او دیده می‌شود؛ اشک یتیم، دزد و قاضی، محتسب و مست، اندوه فقر، حدیث مهر، شعر اشک، صاعقۀ ما ستم اغنیاست .... و همچنین در بعضی از مثنوی‌ها؛ جولای خدا، لطف حق، دکان ریا، روح آزاد ... و در غزل‌ها غزل‌واره‌هایی چون آرزوها، سفر اشک، آهوی روزگار، ای رنجبر، مرغ زیرک و ... نیز این لطف و لطافت محال بروز یافته است.

در این کتاب کوشش شده بهترین شعرها و مهم‌ترین نقدها و نظرها دربارۀ احوال و آثار پروین گردآوری شده است. بخش اول به زندگی پروین، به احوال او از چشم پدر و برادر و استاد ملک‌الشعرای بهار اختصاص یافته است. در گفتار ملک‌الشعرای بهار دربارۀ شعر پروین آمده است: «می‌توان گفت در قصاید طرز گفتارش طوری است و در قطعات طوری دیگر؛ زیرا بیشتر قطعات به طرز سؤال و جواب یا مناظره بسته شده و گویا این شیوه از قدیم الایام خاص ادبیات شمال و غرب بوده و در آثار پهلوی قبل از اسلام هم دیده شده و در میان شعرای اسلامی نیز بیشتر مناظرات به شاعران آذربایجان اختصاص داشته است و قصاید اسدی طوسی که در مناظره است مجموع آنها در آذربایجان ساخته شده و سایر مناظرات نظم و نثر از نظامی گنجوی تا خواجوی کرمانی گواه این معنی است. در اینجا باز استقلال فکر خانم پروین روشن می‌شود؛ زیرا اگر تنها پای‌بند تتبع شده بود، چون مناظرات به‌ندرت از اساتید باقی مانده و بیشتر اسلوب شعرای خراسان در مدنظر بوده و کتب چاپ‌شده هم از همان جنس بیشتر در دسترس می‌باشد، بایستی این قسمت یعنی قطعات مناظره از این دیوان حذف می‌شد و از اصل به خیال گوینده نمی‌رسد؛ ولی پیداست که شاعره ما میراث قدیم نیاکان عراقی خود را در گنجینه روح ذخیره داشته و با وجود تأثیر مطالعه قصاید شاعران خراسان یا کلیات شیخ شیراز، باز نخبه و جل گفتارش در زمینه عادات و رسوم زادبوم اصلی است». (ص 17)

بخش دوم به همان شیوه، نخست از نگاه صاحب‌نظران به زندگی و احوال پروین نظر می‌شود و آنان که او را از نزدیک دیده‌اند، خاطرات خود را باز می‌گویند و سپس شعر او از دیدگاه‌های مختلف و گاه متضادی در ترازوی نقد و بررسی قرار می‌گیرد. در پایان این بخش به معرفی و نقد و بررسی کتاب «تهمت شاعری» نوشتۀ فضل‌الله گرکانی پرداخته شده که یکی از پرآوازه‌ترین منتقدان پروین بوده است.

دیوان پروین اولین بار در سال 1314 منتشر شد و پدر او یک نسخه از آن را برای علامه محمد قزوینی به پاریس فرستاد. ایشان در نامه‌ای اینگونه می‌نویسند: «..... قسمت عمدۀ این دیوان و مخصوصاً قصاید آن را مطالعه کردم. هرچه پیش‌تر می‌رفتم و بیشتر می‌خواندم، استعجاب من به تعجب بدل می‌شد که چگونه امروزه در این قحط الرجال فضل و ادب، یک چنین ملکه النساء الشواعر در مرکز ایران ظهور کرده و به سرودن چنین اشعاری در درجه اول از متانت که فضلاً و معناً و مضموناً و فکراً با بهترین قصاید و مخصوصاً ناصرخسرو دم برابری می‌زند موفق گشته است! و چیزی که مخصوصاً بیشتر مایۀ تعجب و استغراب است، نه چندان جنبۀ معنوی این اشعار است، یعنی ابتکار مضامین بدیع و ابداع معانی غریب و اظهار رأی در مسائل فلسفی و اخلاقی و اجتماعی و نحو ذلک، که این امور برای کسی که بالفطره دارای هوشی فوق معتاد و ذهنی وقاد و طبعی خداداد باشد چندان بعید نیست، بلکه موضوع تعجب جنبه لفظی و فنی اشعار خانم پروین اعتصامی است که عبارت باشد از نهایت حسن انتخاب الفاظ کلمات و جمل و تعبیرات و اصطلاحات و صوغ کلام و در قالب معهود متداول بین فحول اساتید قدما و به همان طرز و اسلوب معمول بین ایشان». (ص 60)

بخش سوم نمونۀ آثار برجستۀ او در دو بخش نامه‌ها و یادداشت‌ها و گزیده شعرها که شامل غزل‌ها، قطعه‌ها، مثنوی‌ها، مسمط‌ها و قصاید است، سامان یافته است.

فهرست مطالب کتاب:

یادداشت

از چشم برادر

به احترام پروین

از چشم پدر

سال‌شمار زندگی پروین اعتصامی

احوال

آثار

تهمت شاعری

گزیدۀ نثر: نامه‌ها و یادداشت‌ها

گزید شعر:

غزل و غزل‌واره‌ها

قطعه

مثنوی‌ها

مسمط‌ها

قصیده‌ها