معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.

در هر جامعه‌ای بدون تردید گفتمان‌های متعدد و متفاوتی وجود دارد. به گفتۀ تودوروف: «این نکته مشخص نیست که چند نوع گفتمان وجود دارد؛ اما همه اتفاق نظر دارند که یک جور گفتمان نداریم». به این ترتیب شاید نتوان به درستی گفت چند نوع گفتمان در یک جامعه وجود دارد؛ ولی چیزی که از آن مطمئن هستیم این است که گفتمان‌های متعددی در یک جامعه وجود دارد. در جامعه ایران هم به‌یقین می‌توان گفت همواره گفتمان‌ها و جهان‌بینی‌های متفاوتی وجود داشته و دارد؛ ولی مسئلۀ مورد بحث قدرت بیش از اندازۀ گفتمان حاکم بوده است که همیشه خود را حقیقت محض فرض کرده و هرگز فرصت نفس کشیدن به گفتمان‌های دیگر نداده است.

با توجه به ظهور نیما و تحولی که در شعر فارسی رخ داد، تغییراتی در نوع نگاه انسان ایرانی نسبت به شعر به وجود آمد که نویددهندۀ روزهای بهتری در آینده بود. شاعران پس از نیما، تلاش‌های فراوانی از خود نشان دادند تا شعری بنویسند که فرزند استبداد نباشد. در این راستا می‌توان گفت که براهنی نسبت به دیگر شاعران معاصر فارسی تلاش بیشتری از خود نشان داده است؛ این تلاش در شعر بلند اسماعیل به‌خوبی نمایان است. گفتنی است که تأثیرپذیری عمیق شعر شاملو از کتابی مثل تورات که دارای زبانی خطایی و قاطعانه است، نشان می‌دهد که این زبان، شاملو را در رسیدن به چیزی که در پی آن بود، به‌خوبی کمک کرده است. آهنگ و حالت کلام در این کتاب، نسبت عمیقی با فرهنگ و تاریخ ما دارد. کلامی که هیچ تردیدی به خود راه نمی‌دهد و قاطعانه خود را به دیگری تحمیل می‌کند. این خصوصیت می‌توانست شاملو را به پیامبری تبدیل کند که «دیگری» با چشم‌های او جهان را ببیند و این امر در صورتی ممکن بود که دیگری چشم‌های خود را فدا کند. از جایی که در جامعه ایران، دیگری از پیش تسلیم چنین چیزی شده است و از پیش چشم‌های خویش را فدا کرده است، برای شاعری مثل شاملو، راه سختی برای رسیدن به پیامبری در پیش نبود. مسئلۀ دیگری که باید به آن اشاره کرد، حضور نیما و تغییراتی است که به واسطۀ او در شعر فارسی صورت گرفت. تغییرات صورت‌گرفته نشان می‌دهد که برای نیما، گذشته همه چیز نیست و زمان حال و آینده هم از اهمیت اساسی برخوردار هستند. گفتگوی نیما با دوره‌های پیشین، ایجادکنندۀ شکل تازه‌ای از دیدن است. با وجود این چه در شعر نیما و چه در شعر دیگر شاعران پس از او، با شعری روبرو هستیم که انکارکنندۀ دیگری است. به‌راستی چرا همچنان «دیگری» انکار می‌شود؟ گفتگوی نیما با زمان گذشته، حال و آینده چه چیزی را قطع می‌کند؟

در این کتاب بیشتر به این موضوع پرداخته شده است که “دیگری” در شعر معاصر فارسی نادیده گرفته شده و “من محوری” حرف اول و آخر را می‌زند و در این رابطه شعر براهنی، رؤیایی و اخوان مورد بررسی قرار گرفته است.

نویسنده در حقیقت می‌کوشد بازنگری نقادانه‌ای به سوژۀ مهم «دیگری» و عدم حضور «دیگری» در روایت‌های شعری معاصر داشته باشد. اهمیت اساسی این کتاب از حیث روش‌مندی در نگاه باختینی آن به ساختار روایت و صداهای دیگر و نقش مغفول‌مانده دیگری‌ در متن فرهنگی‌ست که بنا به عادت با صدای تک‌سویه مانع آزادی «چندصدایی» و «متن متکثر» و «آزادی حضور دیگری» شده است.

فهرست مطالب کتاب:

مقدمه

نگاهی به شعر نگاه چرخان

برای شاعرشدن تنها کلمه کافی نیست

نقش خاطره و تخیل در شعر

دیگری در شعر اخوان