معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.

عرفان به معنی شناخت خداوند، صرفاً به معنای علم به وجود او نیست، بلکه به معنای طریقی است که از آن طریق انسان به کشف و شهود خود، حق و نسبت خود با او و پیوستن و دل‌بستن به این حقیقت ازلی و فراگیر می‌رسد. نیاز به چنین شناختی در دیدگاه اسلام و سایر ادیان ابراهیمی نیاز فطری تلقی می‌شود؛ از این‌رو رسیدن بدان رسیدن به آرامشی وصف‌ناپذیر است. این نیاز گرچه در همۀ انسان‌ها از میان‌رفتنی نیست، حتی امروزه شاید نیاز انسان بدان پیش از گذشته باشد. هرچند خود دین نیز حاصل نیاز فطری انسان از نظر صاحبان ادیان دانسته شده اما با این وجود از نظر بسیاری از دینداران «معرفت و عرفان» گوهر دین است و آنچه در ظواهر دین (شریعت) وجود دارد برای رسیدن به آن است و البته پس از رسیدن، حفظ آن نیز باز در گرو رعایت شریعت است. بنابراین عرفان از نظر عارفان مسلمان امری مغایر با دین نیست. در دامن چنین عرفانی افراد و جماعت‌هایی ظهور کرده‌اند که تنوع آنها شاید حکایتی از تنوع راه‌های انسان به سوی خدا باشد. تصوف نیز یکی از پردامنه‌ترین این جماعت‌هاست که در تاریخ آن مانند هر جماعت و نحله‌ای بد و خوب با هم درآمیخته است.

در این کتاب به علل اقبال به تصوف و رواج سلسله‌ها و طریقت‌های صوفیانه پرداخته شده و از بزرگان و مشایخ و آثار آنان در هر دوره یاد شده است و در ادامه علل کم‌رنگ‌شدن شوکت و جاه و جلال آنان و سرانجام به ظهور جریانات عرفانی پرداخته شده که روا نمی‌دارند خود را اهل تصوف بنامند، بلکه ترجیح می‌دهند خود و بزرگانشان را اهل عرفان و معرفت بدانند.

فصل اول در دو بخش تصوف در سدۀ ششم و هفتم ایران را بررسی کرده است که در بخش اول به پدیدآمدن سلسله‌های صوفیه اشاره شده و در بخش دوم بنیان‌گذاران سلسله‌های صوفیه از اواخر سدۀ پنجم و اوایل سدۀ ششم معرفی شده‌اند؛ از قبیل ابواسحاق کازرونی و سلسلۀ کازرونیه، خواجه یوسف همدانی و سلسلۀ خواجگان، عبدالقادر گیلانی و سلسلۀ قادریه، روزبهان بقلی و سلسلۀ روزبهانیه، نجم‌الدین کبری و سلسلۀ کبرویه و .... .

در فصل دوم تصوف در ایران از سدۀ هشتم تا دهم بررسی شده است. بخش اول این فصل سلسله‌های صوفیه از سدۀ هشتم را بررسی کرده که صفی‌الدین اردبیلی و سلسلۀ صفویه، سیدمحمد نوربخش و سلسلۀ نوربخشیه، برزش‌آبادی و سلسلۀ ذهبیه و .... برخی از این سلسله‌ها هستند. در بخش دوم نیز سه تن از مؤلفان صوفی نامدار سدۀ هشتم تا دهم معرفی شده‌اند که به ترتیب عبارتند از: عزالدین کاشانی مؤلف مصباح الهدایة، شیخ محمود شبستری مؤلف گلشن راز و جامی مؤلف نفحات الانس.

فصل سوم و پایانی نیز اختصاص پیدا کرده به تصوف و عرفان اسلامی از سدۀ دهم تا به امروز که در بخش اول سلسل‌های جدید صوفیه از سدۀ دهم تا امروز را معرفی کرده که شامل خاکساریه و دروایش عجم و اویسیه هستند. در بخش دوم این فصل نیز جریانات عرفانی در شیعه تبیین شده است.

فهرست مطالب کتاب:

پیش‌سخن

فصل یکم: تصوف در سدۀ ششم و هفتم در ایران

1. پدیدآمدن سلسله‌های صوفیه

2. بنیان‌گذاران سلسله‌های صوفیه از اواخر سدۀ پنجم و اوایل سدۀ ششم

فصل دوم: تصوف در ایران از سدۀ هشتم تا دهم

1. سلسله‌های صوفیه از سدۀ هشتم

2. مؤلفان صوفی نامدار سدۀ هشتم تا دهم

فصل سوم: تصوف و عرفان اسلامی از سدۀ دهم تا به امروز

1. سلسله‌های جدید صوفیه از سدۀ دهم تا امروز

2. جریانات عرفانی در شیعه