معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.

ایران‌زمین از پیشینۀ تاریخی دیرینی برخوردار است و از جملۀ نخستین و کهن‌ترین تمدن‌های شکل‌گرفته در تاریخ جهان به شمار می‌آید. شواهد تاریخی و باستان‌شناسانۀ مرتبط با وجود تمدن‌هایی چون تمدن‌های جیرفت، مارلیک، شهر سوخته و .... نشان از قدمت هزاران‌سالۀ ایرانیان دارد. ایرانیان همواره با اقوام و ملل دیگر در ارتباط بوده و از این‌رو به جز زبان فارسی، به فراخور زمان زبان‌های دیگری نیز در ایران کاربرد داشته است. تحقیقی که در این کتاب انجام شده به روشنی نشان می‌دهد که در دوره‌های مختلف تاریخ ایران، کدام یک از زبان‌های خارجی کاربرد داشته و هر یک در رهگذر زمان چه تحولاتی را شاهد و ناظر بوده‌اند.

پژوهش در هفت فصل تقسیم‌بندی شده که در هر فصل به تحولات رخ‌داده در زبان‌های خارجی در یک دورۀ خاص از ایران پرداخته شده است. مبنای این فصل‌بندی توجه به این نکتۀ مهم بوده است که در هر یک از دوره‌های مورد بررسی، دگرگونی‌های گسترده و عظیمی در زمینه‌های سیاسی، اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی و .... صورت گرفته و فرض بر این است که تحولات عمیق و ژرفی نیز دربارۀ آنچه موضوع پژوهش است، رخ داده باشد.

فصل‌های اول و دوم به ترتیب به ایران باستان و دوران اسلامی تا پیش از دوران مغول اختصاص یافته است؛ زیرا اگرچه دوران ایران باستان سلسله‌های گوناگونی سربرآوردند و حتی در برهه‌ای از زمان، در پی هجوم اسکندر مقدونی، بیگانگان یونانی بر ایران استیلا یافتند؛ اما تنها در پی ورود اسلام به ایران بود که تغییرات مشهود و چشمگیر در تمامی زمینه‌ها و عرصه‌ها به وجود آمد.

در فصل سوم به بازۀ زمانی بین آغاز حملۀ مغول و پایان سلسلۀ تیموری می‌پردازد؛ زیرا یورش مغولان چندان سهمگین، وحشتناک و غم‌انگیز بود که بنیان‌های تمدنی و فرهنگی دیرینه‌سال ایران را در آستانۀ اضمحلال و نابودی کامل قرار داد؛ اما ایرانیان یارای آن را یافتند تا خود را از این خطر دهشتناک وارهانند و به این ترتیب تا پایان دورۀ تیموری ثبات نسبی در عرصه‌های مختلف برقرار شد.

فصل چهارم اختصاص به بررسی تحولات زبانی در دوران صفوی، افشار و زند دارد؛ از آن رو که صفویان از یک‌سوی پس از حدود نهصدسال توانستند ایران‌زمین را دگربار یکپارچه و متحد سازند و از دیگرسوی مذهب تشیع را به عنوان مذهب رسمی کشور و حکومت ایران بشناسانند، امری که در روزگاران آتی و از جمله در دوره‌های فرمانروایی افشاریان و زندیان نیز شاهد تغییر و دگرگونی چندانی نبود.

فصل پنجم به بازبینی مسائل روی‌داده در دورۀ قاجاریه می‌پردازد؛ زیرا این عهد با عصر استعمار و پیشرفت‌های همه‌جانبۀ غربیان و همچنین گسترش روزافزون ارتباطات همه‌جانبۀ ایران و دنیای غرب مقارن شد و این در حالی است که ایرانیان آگاهی و آشنایی چندانی با جنس تحولات نوین نداشتند و در برخورد با تمدن جدید دچار گونه‌ای سردرگمی و بهت و حیرت شده بودند.

ششمین فصل اختصاص به تحولات مرتبط با زبان در دورۀ پهلوی دارد. در این دوران مجموعۀ به‌هم‌پیوسته‌ای از تحولات گوناگون در عرصه‌های سیاسی، اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی و همچنین در پیش گرفتن برخی سیاست‌های نوین از سوی سردمداران حکومت، تفاوت‌های عمده‌ای را بین ایران عصر پهلوی و ایران روزگار قاجاری به وجود آورد.

در فصل آخر به بازبینی آنچه در دوران جمهوری اسلامی رخ داده است، پراخته شده است؛ زیرا به نظر می‌رسد رویکرد این حکومت پس از پیروزی انقلاب اسلامی به طور عمده در تضاد و مخالفت با آنچه شاهان پهلوی در پی آن بودند شکل می‌گیرد.

فهرست مطالب کتاب:

مقدمه

فصل یکم: زبان‌های خارجی در ایران باستان:

زبان‌های خارجی در دوران پیش از هخامنشیان

زبان‌های خارجی در دوران هخامنشی

زبان‌های خارجی در دوران سلوکی و اشکانی

زبان‌های خارجی در دوران ساسانی

فصل دوم: زبان‌های خارجی در روزگار اسلامی (از ورود اسلام به ایران تا یورش مغول):

زبان‌های خارجی در دوران امویان و عباسیان

زبان‌های خارجی در حدفاصل فرمانروایی طاهریان تا یورش مغول

فصل سوم: زبان‌های خارجی در روزگار مغول و تیموری:

زبان‌های خارجی در دوران ایلخانی

زبان‌های خارجی در دوران تیموری

فصل چهارم: زبان‌های خارجی در روزگار صفوی، افشاری و زند:

زبان‌های خارجی در روزگار صفوی

زبان‌های خارجی در روزگار افشاری و زند

فصل پنجم: زبان‌های خارجی در روزگار قاجار:

اعزام دانشجو به اروپا، نخستین دلیل رواج زبان‌های اروپایی در ایران

مبلغان مذهبی و تأسیس مدارس و مراکز آموزشی نوین، دومین دلیل رواج زبان‌های اروپایی در ایران

نهضت ترجمه در عصر قاجار

فصل ششم: زبان‌های خارجی در روزگار پهلوی:

تشدید روند اعزام دانشجویان به خارج، عاملی مؤثر در رواج زبان‌های غربی

تأسیس دانشگاه ها و مراکز آموزشی نوین، عامل مؤثر در رونق زبان‌های خارجی

مدارس و نظارت دولت بر آنها، عاملی مؤثر در رواج زبان‌های خارجی

مؤسسات و انجمن‌های فرهنگی، عامل مؤثر در ترویج زبان‌های خارجی

فصل هفتم: زبان‌های خارجی در دوران جمهوری اسلامی:

عزیمت دانشجویان به خارج و گسترش تعداد دانشگاه‌ها، عاملی مؤثر در رواج زبان‌های خارجی

مدارس عاملی مؤثر در رواج زبان‌های انگلیسی و عربی

مؤسسات خارجی، آموزشگاه‌ها و رسانه‌های نوین، دیگر عامل مؤثر در ترویج زبان‌های خارجی

برآیند سخن