معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.

انسان‌ها در طی تاریخ رفتار، صفات، عادات، نتیجۀ اعمال و حتی شکل ظاهر خود را به جانوران نسبت داده‌اند؛ اما با گذشت زمان یا به دلیل تکرار، آن نسبت‌ها به صورت باورهای مردم نمودار می‌شود و از آنها ضرب‌المثل‌ها، کنایه‌ها، تشبیه‌ها، مقایسه‌ها، پندها، مزاح‌ها و ناسزاها ساخته می‌شوند؛ از قبیل اینکه به تصور مردم روباه حیله‌گر است و روبهی، حیله‌گری کردن. درست است که در اصول اخلاق انسانی، حیله‌گری یا فریب‌کاری بر خلاف اخلاق نیک و از خصال نکوهیده است؛ اما روباه را با حیله‌گری چه مناسبت است؛ چون رفتار جانوران طبیعی و غریزی است و انسان تنها جانوری است که عقل دارد. آنچه انسان‌ها حیله‌گری روباه فرض می‌کنند، فقط شیوه‌های شکار این جانور برای ادامۀ حیات یا روش‌های فرار برای اجتناب از خطر است.

امثال و حکم جانوری را می‌توان عموماً به سه گروه بزرگ تقسیم کرد: گروه نخست بازتاب رفتارها و صفات طبیعی و غریزی جانوران در امثال و حکم است و بیشتر آنها نیز از روی مشاهدۀ رفتار غریزی جانوران در مقایسه با رفتار انسانی یا قراردادهای اخلاقی انسان‌ها در جامعه ساخته شده است؛ حیله‌گری روباه، دزدی گربه، دلیری شیر، کبر پلنگ، درندگی و ناقلایی گرگ، کینۀ شتری و .... برخی نیز بستگی به شکل ظاهری جانور دارد: میمون، انتر و .... .

گروه دوم زاییدۀ تخیلات خود انسان دربارۀ جانوران است؛ مانند خواب دیدن شتر و رؤیای پنبه‌دانه یا قاطر چموشی که برای زیان رساندن به صاحبش خود را به قعر دره پرت می‌کند.

گروه سوم از روی بازتاب‌های شرطی جانوران ساخته شده است. شرطی کردن جانوران که از عهد باستان با اهلی کردن جانوران آغاز می‌شود، تحت تأثیر و دخالت خود انسان صورت گرفته است. بازی کردن جانوران در سیرک یا رقصاندن برخی از حیوانات مانند شتر به علت شرطی کردن آنهاست. رقص شتر که یکی از تفریحات بسیار قدیمی اعراب بدوی است، بی‌آنکه خود بدانند که از کاشفان قدیم بازتاب شرطی هستند معمول گردیده است؛ به این ترتیب که: چهار سینی داغ زیر چهارپای شتر قرار داده و بوق و دهل را به صدا در می‌آورند، پس از چند بار تکرار هرگاه بوق و دهل را به صدا درآورند، شتر به رقص درمی‌آید.

نویسنده در این کتاب با ذکر اسامی جانوران و ویژگی‌هایی که برای هر یک از آنها در فرهنگ عامه رواج پیدا کرده، کنایه‌ها و ضرب‌المثل‌های مربوط به هر یک را بیان کرده است.

فهرست مطالب کتاب:

پیش‌گفتار

اسامی جانوران

اسامی و صفات ترکیبی و عبارات ناقص

تشبیهات

تشبیهات ترکیبی

تشبیهات: اجزاء و فضولات

ترکیبات فعلی (با مصدر)

کنایه‌ها و ضرب‌المثل‌ها