معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.

در این کتاب گزیده‌ای از بهترین نقدها و سخنان دربارۀ شعر و زندگی فروغ گردآوری شده است.

شگفت‌ترین نکته دربارۀ فروغ، استقلال فکری و ادبی و هنری اوست که وی را صاحب نگاهی تازه و سبکی متفاوت و شاعر مدرن روزگار خود کرده است. در جامعه‌ای با پیشینۀ دست‌کم هزار سال سرکوب احساسات زنانه یا دست‌کم نادیده گرفته شدن زن، در جامعه‌ای که زن همیشه در آن موجودی طفیلی یا در بهترین شرایط پیرو به شمار می‌رفته، ظهور زنی چون فروغ که در چند بعد پیشرو و نوآور بود، عجیب به نظر می‌رسد. انسان محصول محیط است و بی‌شک فروغ نیز از محیط خود تأثیرها پذیرفته؛ چه در دورۀ خامی و ناپختگی که به تقلید از حمیدی شیرازی و توللی و مشیری چهارپاره‌های رمانتیک می‌سرود و چه در آغاز دورۀ تحول که به پیروی از نیما قالب آزاد را برگزید. اما نبوغ و درک صحیح این زن از مقتضیات زمانه و دنیای نو که به نقدهای وی دربارۀ شعر کهن و شاعران قدیم و حتی جدید مانند شاملو یا نادرپور منجر می‌شد، زمینه‌ساز دگرگونی و شگرفی در ذهن و زبان او شد. او از «تولدی دیگر» به وضوح راه خود را از هر شاعر دیگر سبک آزاد جدا کرد. مضامین شعر او بیشتر دربارۀ مفاهیم تنهایی، اندوه و حسرت روزگار گذشته است که در بسیاری موارد رنگی از انتقاد اجتماعی و اعتراض و نقد مناسبات جاری جامعۀ مدرن را نیز به همراه دارد؛ اما در همۀ این موارد نگاه و بیان خاص فروغ است که با چنان مضامینی سروده شده‌اند متمایز می‌سازد.

اتفاقات زندگی فروغ مانند پرورش یافتن در خانواده‌ای با تربیت خشک و نظامی، ازدواج زودهنگام و شکست در زندگی زناشویی، دوری از فرزند، آشنایی با ابراهیم گلستان و .... و همچنین دستاورد تلاش‌های او در زمینه‌هایی گوناگون: آشنایی کامل با زبان انگلیسی و شناخت نسبی از زبان‌های ایتالیایی، فرانسه و آلمانی؛ جدیت در مطالعۀ دیوان سعدی و حافظ و حفظ بسیاری از سروده‌های آنها؛ سفر به اروپا و تجربۀ آموزش و کار در زمینۀ کارگردانی و بازیگری که همه در تکوین شخصیت هنری فروغ نقش قابل ملاحظه‌ای داشته‌اند؛ اما در حقیقت درخشش خیره‌کنندۀ فروغ در ادبیات معاصر را باید زادۀ نبوغ ذاتی او دانست.

شعر فروغ از چند بعد دارای بکری و تازگی است؛ بسیاری از تجربیات او در زمینۀ بهره‌گیری از موسیقی شعر، دانش معانی و بیان، تصویرها و ساختار شعر و نحوۀ بیان واقعاً اولین نمونه‌های موجود در زبان فارسی هستند. او حتی آنگاه که به سراغ قالب‌های کهن مانند مثنوی و غزل رفته نیز کارهایی یکسره متفاوت از دیگران انجام داده تا آنجا که تنها غزل آمده در مجموعه اشعار او را نخستین غزل نو در کارنامۀ غزل‌سرایی شاعران معاصر می‌توان دانست.

در این کتاب گزیده‌ای از بهترین نقدها و سخنان دربارۀ شعر و زندگی فروغ در هفت بخش گردآوری شده است. بخش نخست با عنوان «چند نامه و گفتگو» دربردارندۀ 14 نامه و گفتگو از فروغ است که پنج مورد نامه و هفت گفتگو آورده شده است. از میان نامه‌های آورده شده، در «نامۀ فروغ به یکی از مجلات» می‌خوانیم: «در میان شعرای ایرانی معاصر، فریدون توللی را استاد خودم می‌دانم و به اشعار نادرپور و فریدون مشیری بی‌اندازه علاقمندم و به آنها ایمان دارم. در اشعار فریدون مشیری لطف و رقتش را می‌پسندم و در اشعار نادرپور قدرت تجسم و هنر توصیف و تشبیهات و استعارات بدیعی که به کار می‌برد و از نظر من استادانه و ممتاز است. از شعرای قدیم حافظ را دوست دارم؛ چون در شعر حافظ همان مستی یک جام شراب را می‌یابم و از خواندن آن همان گرمی و لذتی به من دست می‌دهد که آرزو دارم». (ص 37)

در بخش دوم 26 بررسی دربارۀ شعر و شخصیت فروغ از نویسندگان و پژوهشگران مختلفی چون محمدرضا شفیعی کدکنی، مهدی اخوان ثالث، احمد شاملو، غلامحسین یوسفی، نادر نادرپور، فریدون مشیری و .... آورده شده است.از مقالاتی که در این بخش آمده، می‌توان اشاره کرد به: فاتح شعر امروز/ مهدی اخوان ثالث؛ شاعره‌ای جستجوگر/ احمد شاملو؛ هیاهوی نخستین شعر/ فریدون مشیری؛ فروغ و زبان زنانه/ نادر نادرپور؛ شاعری عاطفی/ سیروس شمیسا؛ تحولات فکری فروغ فرخزاد/ م. آزاد؛ وزن شعر فروغ همان ریتم نثر گلستان است/ سیمین بهبهانی و .... .

در نوشتار دکتر شفیعی کدکنی با عنوان «وصف‌های فروغ» آمده است: «اما فروغ، در هنر خویش، زلال است و خالص. همان است که احساس می‌کند و همان است که می‌گوید. در نگاه او که یک‌باره از مجموعۀ سنت گسیخته و هنوز به هیچ چیز دیگری نپیوسته است، "وصف‌"ها از لحاظ معنی‌شناسی خبر از "ناپایداری" و "شتاب" و "ابهام" و "دوردست"ها می‌دهند». (ص 140)

بخش سوم دربردارندۀ هشت سروده در ستایش و سوگ فروغ است که از شاعران چون سهراب سپهری، اخوان ثالث، شاملو و .... آورده شده است. در قسمتی از شعری که شاملو سروده، می‌خوانیم:

به جستجوی تو

بر درگاه کوه می‌گریم،

در آستانۀ دریا و علف.

به جستجوی تو

در معبر بادها می‌گریم

در چارراه فصول،

در چارچوب شکستۀ پنجره‌ای

که آسمان ابرآلوده را                                              قابی کهنه می‌گیرد.

گزیده‌ای از اشعار فروغ در بخش چهارم آورده شده و بخش پنجم نیز کتاب‌شناسی فروغ است که توسط مهدی فیروزیان گردآوری شده است. پایان‌بخش کتاب بعد از نمایه نیز عنوان «فروغ به روایت عکس» است.

فهرست مطالب کتاب:

پیش‌گفتار

سال‌شمار

1. چند نامه و گفتگو

2. بررسی‌ها

3. سروده‌هایی در ستایش و سوگ فروغ

4. گزیدۀ اشعار فروغ

5. کتاب‌شناسی

6. نمایه

7. فروغ به روایت عکس