معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.

این کتاب اولین پژوهشی است که به صورت همه‌جانبه به امثال به ویژه از نظر روساخت روی آورده است.

امثال و حکم میراث ماندگار یک جامعه و آینۀ باورها، افکار، عادات و تجربیات پیشینیان آن جامعه است که همچون قانونی نانوشته پذیرفته شده و سینه به سینه به نسل امروز رسیده است. مثل یکی از جلوه‌های فرهنگ عامه و آینۀ افکار، عادات، باورها و فرهنگ مردم جامعه است. به تعبیری دیگر مثل یکی از کهن‌ترین ادبیات بشر است. انسان پیش از آنکه شعر بگوید و قبل از آنکه خط بنویسد، اختراع مثل نموده و در محاورات خود به کار برده است.

در این کتاب به بررسی علمی و ادبی امثال و مثل‌نماها پرداخته شده و کوشش شده با بررسی نظرات مثل‌پژوهان در زبان‌های عربی، انگلیسی، فارسی و کردی، ضمن طبقه‌بندی آنها در چهار رویکرد، تعریفی جامع و مانع از مثل ارائه شود. این مسئله در کنار توصیف و بررسی امثال فارسی و تهیۀ الگوهای مناسب در این زمینه، از اهداف اصلی و تحلیل و تفسیر نقادانۀ نقش عوامل و نهادهای جامعه‌شناسی و مردم‌شناسی چون محیط، شیوۀ زندگی، جنسیت، مناسبات قدرت، دین و مواردی از این دست بر مثل‌ها و جایگاه امثال در ادب فارسی از اهداف ثانویۀ آن به شمار می‌رود. در راستای این بررسی سه هزا مثل فارسی به شیوۀ نمونه‌گیری نظام‌مند از کتاب «دوازده هزار مثل فارسی و سی‌هزار معادل آنها» برگزیده شد. دلیل انتخاب این اثر جامعیت آن نسبت به آثار مشابه بوده است. روش پژوهش توصیفی ـ تحلیلی است و داده‌ها با استفاده از تکنیک تحلیل محتوا بررسی شده‌اند.

از میان سه هزار مثل منتخب در این کتاب، 305 مثل مربوط به مشاغل وجود دارد که در مجموع چهل شغل را دربر می‌گیرد. در این پژوهش ابتدا مثل‌ها بر اساس مؤلفه‌های شغلی چون ابزار، دارندگان پیشه‌ها، محیط کار و .... جداشده و سپس بر اساس مشاغل به سه دستۀ امثال شهری، امثال روستایی و امثال مشترک بین این دو طبقه‌بندی شده است و در ادامه به دادن نظمی منطقی به آنها، با توجه به بسامد و محتوای این امثال و واژگان به کاررفته در آنها، تجزیه و تحلیل شده است.

نویسنده در فصل اول کتاب معانی مثل را از نظر لغوی و اصطلاحی بررسی کرده و در ادامه به تعریف حکمت پرداخته است. پس از آن فرق مثل و حکمت را تبیین کرده و در نهایت مثل‌نماها از قبیل کنایه، تلویح، ایما، رمز و ... را توضیح داده است.

در فصل دوم پیشینۀ مثل‌پژوهی در ایران بررسی شده که نویسنده در پایان نتیجه می‌گیرد بیشتر این پژوهش‌ها، پژوهش‌هایی در گردآوری مثل‌ها بوده و نه بیشتر و به همین دلیل در این کتاب به تحلیل مثل‌ها پرداخته است.

فصل سوم که هدف اصلی کتاب است، به تجزیه و تحلیل مثل‌ها اختصاص یافته است. مباحث این فصل به ترتیب عبارتند از: تأثیر فرهنگ اسلامی بر امثال فارسی، تحلیل امثال پیشه‌ها، امثال و مناسبات قدرت، خانواده، جامعه، رفتار با همدیگر، امثال و ابزار، امثال و ادب پارسی، امثال و روان‌شناسی، تاریخ و امثال و امثال و جغرافیا.

فهرست مطالب کتاب:

پیش‌گفتار

فصل اول: کلیات

فصل دوم: پیشینۀ مثل‌پژوهی

فصل سوم: تجزیه و تحلیل