کهنترین فرهنگنامه فارسی دانش استیفا: تصحیح و تحلیل بخش لغات و مصطلحات المرشد فی الحساب
خلاصه
آگاهی از اصطلاحات و مفاهیم برخی از دانشهای ادوار پیشین در شناخت فرهنگ گذشتۀ ایران ضروری است. دانش استیفا و دبیری در شمار همین دانشهاست که آگاهی از آن اندک است.معرفی کتاب
برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.
آگاهی از اصطلاحات و مفاهیم برخی از دانشهای ادوار پیشین در شناخت فرهنگ گذشتۀ ایران ضروری است. دانش استیفا و دبیری در شمار همین دانشهاست که آگاهی از آن اندک است. بررسی اصطلاحات و مفاهیم این دانش در متونی که مستوفیان نگاشتهاند و به ویژه در میان تعاریفی که خود ایشان برای این اصطلاحات و مفاهیم یاد کردهاند، از مطمئنترین راهکارها برای دستیابی به مفهوم دقیق مصطلحات استیفا است. المرشد فی الحساب اثر حسن بن علی در سال 691 قمری به زبان فارسی در دو بخش اصلی ریاضیات و استیفا نگاشته شده است. بخش دوم اثر در دانش استیفا کهنترین اثر شناختهشدۀ فارسی در آموزش دانش استیفا است. در این بخش فصلی وجود دارد که شماری از اصطلاحات استیفا در آن تعریف شده است. در این پژوهش این بخش از المرشد فی الحساب تصحیح شده است. همچنین برای آگاهی دقیقتر از مندرجات متن، یادداشتهای توضیحی دربارۀ اصطلاحات این بخش با بررسی دیگر متون مرتبط نگاشته شده که در بخش دوم دیده میشود.
دانش استیفا در انحصار مستوفیان بود و مجموعهای گسترده از فنون و دانشها را شامل میشد که با آنها به محاسبۀ بودجه و مداخل و مخارج کشور میپرداختند. شیوههایی که با رواج روشهای کشورداری مقتبس از فرنگیان رفتهرفته به فراموشی سپرده شد.
المرشد فی الحساب متنی است به زبان فارسی در دو موضوع ریاضیات و استیفا به قلم شخصی به نام حسن بن علی که آن را در سال 691 قمری نگاشته است. با توجه به بخشبندی کتاب به دو موضوع ریاضیات و استیفا، این کتاب در دو بخش اصلی با نامهای «قسم تقریر» (ویژه ریاضیات) و «قسم تحریر» (ویژه استیفا) تقسیمبندی کرده است.
بخش دوم این کتاب تاکنون کهنترین نوشتۀ شناختهشدۀ آموزش استیفا در زبان فارسی است و حتی در زبان عربی هم نمونهای مشابه دیده نشده است.
از المرشد فی الحساب یک نسخه به شمارۀ 2154 در کتابخانۀ مجلس نگهداری میشود که تاریخ کتابت ندارد اما نزدیک به زمان نگارش اثر کتابت شده و دستنویسی بسیار ارزشمند است و تصحیح از روی همین نسخه انجام گرفته است.
چون بخش دوم المرشد دارای اهمیت ویژه و در عین حال دشواریهایی است، افزون بر تصحیح متن نیازمند توضیحات و یادداشتهایی بود؛ بنابراین بخش تحلیلی متن، پس از بیان مقدمه از دو بخش تشکیل شده است:
1. تصحیح لغات و مصطلحات استیفا در المرشد فی الحساب: این بخش به شیوۀ رایج در تصحیح متون تنظیم شده است. 2. شرح لغات و مصطلحات: در این بخش به بررسی و شرح اصطلاحات مندرج در بخش اصطلاحات المرشد پرداخته شده است.
فهرست مطالب کتاب:
پیشگفتار
مقدمه
منابع تعریفنگاری لغات و اصطلاحات دانش استیفا
بخشبندی دانش دبیری به دو شاخۀ ترسل و استیفا
متنشناسی المرشد فی الحساب
مندرجات المرشد فی الحساب
مهدی الیه المرشد فی الحساب
نسخههای المرشد فی الحساب
شیوه کار در تصحیح و تعلیقات
ویژگیهای نسخهشناسانۀ دستنویس مجلس
رسمالخط المرشد فی الحساب (نسخۀ مجلس)
ویژگیهای زبانی المرشد فی الحساب
لغات و مصطلحات استیفا در المرشد فی الحساب (متن)
شرح لغات و مصطلحات
تصاویر
نمایۀ اصطلاحات استیفا
پربازدید ها بیشتر ...
گزارشهایی دربارۀ مختصر عملیاتی در جنوب ایران: رویارویی نظامی بریتانیا و ایل قشقایی در بهار و تابستان 1918 م/ 1336 هـ.ق
سر پرسی سایکس، کلنل ای.اف. اورتون و دیگرانآنچه در این کتاب آمده، مجموعهای از گزارشهای فرماندهان بریتانیایی رشتهعملیاتی است که در بهار و تاب
ماهنامۀ خبری، آموزشی و اطلاعرسانی «جهان کتاب»، سال بیستودوم، فروردین و اردیبهشت 1396، شماره 1و 2
جمعی از نویسندگان به مدیرمسئولی طلیعه خادمیانشمارۀ اول و دوم ماهنامۀ جهان کتاب (پیاپی 335 و 336) ویژۀ فروردین و اردیبهشت 1396 منتشر شده است.
دیگر آثار نویسنده
قهرماننامه: داستان قهرمان قاتل بر اساس نسخۀ فارسی کتابخانۀ ملی
به روایت ابوطاهر محمد بن حسن بن علی بن اسماعیل بن موسی طرسوسیقهرماننامه متعلق به قرن ششم برخاسته از ادبیات عامه و فولکوریک است. داستانی که در روزگاری دور به طور
حماسۀ قران حبشی؛ بر اساس نسخۀ فارسی کتابخانۀ برلین و ترجمۀ بخشهای افتاده از نسخۀ ترکی کتابخانۀ ملی پاریس (دو جلد)
به روایت ابوطاهر محمد بن حسن بن علی بن اسمعیل بن موسی طرسوسیقِران حبشی، پهلوان عیّارِ یکی از حماسههای منثور فارسی است که توصیف شکوهمند کردارها و جهانگشاییهای
نظری یافت نشد.