معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.

نقاشی از کهن‌ترین هنرهای ابداعی بشر است که نمونه‌های کشف‌شدۀ آن به حدود 35000 سال پیش بازمی‌گردد. این آثاز بسیار کهن نه روی کاغذ و بوم، بلکه بر سقف غارها به وجود آمده‌اند. تصویر که هنوز یکی از بهترین و سریع‌ترین راه‌های ارتباطی بشر است، مهم‌ترین راه ثبت مفاهیم و مبادله اطلاعات میان انسان در دوره پیش از تاریخ بوده است. دوره تاریخی با ابداع خط تصویری آغاز شد؛ با ابداع خط نوشتاری با الفبای غیرتصویری بخشی از وظایف ثبت مفاهیم که تا آن زمان بر عهده تصاویر بود، به خط و نوشتار محول شد. اما تصویر در هزاران سال قبل کارکردهای چندگانه‌ای داشته است؛ از جمله ثبت یک واقعه، ثبت یک مفهوم ذهنی، ثبت مفاهیم اعتقادی و آیینی و تزیین ابزار و وسایل زندگی.

چند سده پس از ورود اسلام، نقاشی ایرانی شاهد رجوع به شیوه‌های نقاشی شرقی در مناطق ماوراءالنهر، ترکستان و ... بود. همچنین شیوه‌ای خاص از نوع هنر بودایی ـ مانوی با هنرهای ایرانی ترکیب شد که شکل ایرانی آن را در آثار دورۀ سلجوقی می‌توان یافت. تحولی دیگر در نقاشی ایران آشنایی آن با هنر چین بود که به دنبال آن، نقاشی به عنوان هنری شاخص و مستقل مطرح و در خدمت کتاب‌آرایی قرار گرفت. اما تحول دیگر این هنر، از دوره صفویان و به دنبال آشنایی با نقاشی طبیعت‌گرای اروپایی آغاز شد و این روند تا اواخر دورۀ قاجار در کشاکش میان سنت هنر ایرانی و اروپایی ادامه یافت.

پس از تغییرات اجتماعی عصر جدید، نقاشی از قید دربار بیرون آمد و خصلتی همگانی یافت. شیوۀ سنتی نگارگری رخت بربست و شیوه اروپایی جایگزین آن شد، با این حال در دوران معاصر جریان‌های هنر نو و سنتی به موازات یکدیگر پیش رفتند. هنر نقاشی نوگرا متأثر از جریانات هنر مدرن اروپا با نیم‌نگاهی به اتفاقات غرب ظهور کرد و نقاشی سنت‌گرا ـ چه در قالب نگارگری نو و چه در قالب شیوه طبیعت‌گرای آکادمیک ـ به گذشته خود بیشتر پایبند بود.

نقاشان نوگرا از پی شکوفایی خلاقیت‌ها و گسترش دامنه ابداعات خود برآمدند، اما الگوهای هنر غربی بیش از اندازه بر آثار آنان سایه افکند، آن هم در حالی که پایه‌های این الگوی جدید هنوز در بستر فرهنگی هنری جامعه استوار نبود. سنت‌گرایان نیز که دل‌باختۀ هنر قدیم بودند، به بهای زنده نگاه‌داشتن آن، رویکردهای نو را کنار نهاده‌اند و پاسدارندۀ نقاشی کهن هستند.

امروزه عمدتاً یک اثر نقاشی، اثری کاملا معنوی به شمار می‌آید که باید از جنبه‌های کاربردی روزمره تهی باشد و جنبه‌های متعالی و زیبا را بیان کند. از این رو در این اثر به بررسی نمونه‌ها و نشانه‌هایی از آثار نقاشی برجای‌مانده از کهن‌ترین روزگاران تا به امروز پرداخته و تحولات آن بررسی شده است. در این میان تأثیرگذاری‌ها و تأثیرپذیری‌های نقاشی ایران از هنرهای اقوام همسایه یا کشورهای دوردست نیز بیان شده است.

فهرست مطالب کتاب:

پیش‌سخن

فصل یکم: نگارگری در ایران باستان

فصل دوم: نقاشی ایرانی در دورۀ اسلامی

فصل سوم: دوران تحول: مکاتب هنری در دورۀ مغولان و تیموریان

فصل چهارم: دوران جدید؛ نقاشی ایرانی در موازنه با شیوه‌های غربی

فصل پنجم: مشروطه و نوگرایی در نقاشی

فصل ششم: رنگ و قلم در نقاشی ایرانی