معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.

نگارندگان در این پژوهش بر آنند همۀ مقاله‌هایی که در مجله‌ها و نشریات چاپ‌شده و همایش‌های برگزارشده در ایران، درباره خاقانی که از ابتدای سال 1300 تا پایان سال 1388 به چاپ رسیده است را نقد و تحلیل نمایند.

حسان العجم افضل الدین ابراهیم بن علی خاقانی حقایقی شروانی یکی از بزرگ‌ترین شاعران و از فحول بلغای ایران است. در شکل‌گیری شخصیت معنوی خاقانی، عمویش کافی‌الدین نقش و اثر زیادی داشته است. توانایی خارق‌العاده خاقانی در شاعری و استعداد کم‌نظیر او در هنر شعر، سبب ظهور شاعری صاحب سبک و نوپرداز در ادب فارسی شده است و خود بارها در اشعارش به این نکته اشاره کرده است.

خاقانی‌پژوهی در روزگار معاصر از زمانی که دانشگاه تهران تأسیس شد و کسانی چون ملک‌الشعرای بهار و بدیع‌الزمان فروزانفر فعالیت دانشگاهی خود را آغاز کردند، شروع شد. بنا بر تقریرات فروزان‌فر دربارۀ خاقانی در کلاس درس، جرقه تصحیح دیوان خاقانی به پیشنهاد فروزان‌فر و پذیرش ضیاءالدین سجادی که در آن زمان دانشجوی دوره دکتری دانشگاه تهران بود، آغاز شد. هرچند پیش از او مرحوم عبدالرسولی در سال 1316 تصحیحی از دیوان خاقانی را به دوست‌داران شعر وی رسانده بود. بنابراین آن شاعر دشوارگو در قالب این تصحیحات در مجامع دانشگاهی این مرزوبوم جا یافته و محل توجه شد. همراه با رشد و گسترش روزنامه‌ها و مجلات ادبی و دانشگاهی، بخش قابل توجهی از پژوهش‌ها درباره خاقانی و جستجو دربارۀ شعر و شخصیت و آثار و روزگار وی، در مجله‌های ادبی و با فراز و فرودهایی که عوامل گوناگونی در آن مؤثر بوده، نمود می‌یابد. بنابراین خاقانی‌پژوهی در شکل مقاله‌نویسی در کنار کتاب‌هایی که پژوهشگران در این حوزه نوشته‌اند، قابل توجه است. در فاصلۀ زمانی 1300 شمسی تا پایان سال 1388 خاقانی در عرصه مجله‌ها و مقاله‌ها گاهی با اقبال روبرو بوده و گاهی از کانون نگاه پژوهشگران به کنار رفته است. با توجه به آنکه در شناخت خاقانی و هنر وی کتاب‌های معدودی منتشر شده، مقاله‌های منتشرشده در این‌باره اهمیت ویژه‌ای دارند. نگارندگان در این پژوهش بر آنند همۀ مقاله‌هایی که در مجله‌ها و نشریات چاپ‌شده و همایش‌های برگزارشده در ایران، درباره خاقانی که از ابتدای سال 1300 تا پایان سال 1388 به چاپ رسیده است را نقد و تحلیل نمایند.

این کتاب مرجعی برای ادب‌دوستان و پژوهشگران حوزۀ شعر کهن و آثار خاقانی شروانی است؛ بنابراین کوشش نگارندگان بر این بوده تا به این اهداف دست یابند:

1. ارائه تصویر و گزارشی روشن از خاقانی‌شناسی در ایران معاصر در آینه مجله‌های ادبی و سایر نشریات از ابتدای سال 1300 تا پایان سال 1388. 2. نقد مقاله‌های منتشرشده در زمینه خاقانی‌پژوهی برای مهیا شدن بستر لازم برای نقد و بررسی پژوهش‌های انجام‌شده. 3. توصیف و بررسی مقاله‌های مطالعه‌شده برای آگاهی خواننده از محتوای مقاله و میزان کاری نویسندۀ مقاله. 4. دسته‌بندی موضوعی مقاله‌ها برای مشخص شدن اینکه در چه بسترهایی پژوهشی انجام نشده یا کارهای بیشتری باید صورت گیرد. 5. آسیب‌شناسی خاقانی‌پژوهی در آینه مطبوعات معاصر ایران. 6. مهیاکردن بستر لازم برای پژوهش‌های نو در خاقانی‌شناسی.

این پژوهش با رویکرد کیفی با روش اسنادی ـ تاریخی انجام شده است. ابتدا همۀ مقاله‌های مرتبط با موضوع از میان قدیمی‌ترین مجله‌ها تا جدید‌ترین مجلات و روزنامه‌ها از مراکز علمی کشور و سایت‌های مختلف جمع‌آوری شده، سپس بحث‌ها و موضوع‌های اصلی هر مقاله مشخص شده و ذیل عنوان موضوع‌های اصلی ذکر شده است. در مرحلۀ بعد با توجه به موضوع مقاله، نقدی متناسب با آن انجام شده و ذیل عنوان به آن اشاره شده است و در گام سوم بسامد منابعی که نقش مؤثر در تدوین مقاله داشته‌اند، تعیین شده است تا مرجع ذهنی نویسنده مقاله آشکار شود.

در انجام این کار دوره مطالعه 88 ساله به هشت دهه تقسیم شده و بر اساس سال‌شمار مقاله‌های چاپ‌شده در هر سال بررسی و نقد شده است.

فهرست مطالب کتاب:

فصل اول: گزارشی از این پژوهش

فصل دوم: فهرست تحلیلی ـ توصیفی داده‌ها

دهه نخست (1300 ـ 1309 هـ.ش)

دهۀ دوم (1310 ـ 1319 هـ.ش)

دهۀ سوم (1320 ـ 1329 هـ.ش)

دهۀ چهارم (1330 ـ 1339 هـ.ش)

دهۀ پنجم: (1340 ـ 1349 هـ.ش)

دهۀ ششم (1350 ـ 1359 هـ.ش)

دهۀ هفتم: (1360 ـ 1369 هـ.ش)

دهۀ هشتم: (1370 ـ 1379 هـ.ش)

دهۀ نهم (1380 ـ 1388 هـ.ش)