معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.

عقل در ضمن کل تاریخ متافیزیک، آواره بوده است. در زمانۀ نیهیلیسم، این آوارگیِ ضمنی عقل برملا می‌شود و به‌صراحت آشکار می‌گردد. در دوران مدرن یا زمانۀ دکارتی، عقل قدرت و حق طرح کردن و وضع کردن طبیعت، معنا و بنیاد موجودات را منحصرا از آن خودش می‌داند. در نتیجه اعطای معنا به امر بی‌معنا صورت می‌گیرد، که تحمیل ساختار سوبژکتیو مفاهیم، الفاظ، گرامر و منطق به اشیاء است. در اینجا هر چیزی که با این به حضور آوردن یا بازنمود سازگار نباشد، به «امر نامعقول» تحویل می‌شود. هر معنایی از عقل که به جایگاهی تعلق داشته باشد و طبیعت خود را به جایگاهی فارغ از ساختۀ خود مدیون باشد، از دست رفته است و این امر آشکارا عقل را آزاد گذاشته است که به‌نحو دلبخواهی، محیطش را برای مقاصد سوبژکتیو خودمحاسبه و دستکاری کند.

مقالات این کتاب پیش از این در قالب پرونده‌ای دربارۀ عقلانیت، بر روی تارنمای ترجمان قرار گرفتند. این مقالات پیوندی زنجیره‌ای با یکدیگر ندارند و هر مقاله ادامۀ منطقی بحث مقاله پیش از خود نیست؛ اما پیوندی بافتاری میان مقالات وجود دارد، به‌گونه‌ای که تمام مقاله‌ها از مسائلِ مشترکی بحث می‌کنند و مجموعۀ آنها گرایشی شبیه به یکدیگر دارند. بحث اصلی این مقالات دربارۀ معضلات عقلانیت مدرن و سپس نقد عقلانیت پست‌مدرن است. کوشش نویسندگان این است که از طرفی مرزهای عقلانیت مدرن را نشان دهند و از طرفی اصولی برای بازسازی نظریۀ عقلانیت ارائه کنند، به گونه‌ای که نه گرفتار جزم‌اندیشی شود نه گرفتار نسبی‌گرایی. بنابراین محتوای تمام مقالات در معارضه‌ با مسائلی از قبیل خودبنیادی عقل، نسبی‌بودن عقلانیت و ناممکن‌بودن انتخاب عقلانی شکل می‌گیرد. با این توضیح، گرایش عمومی این مقالات بررسی ضعف‌های عقلانیت مدرن و نقد نسبی‌گرایی پست‌مدرن است.

مقالات این کتاب در دو دسته تنظیم شده‌اند. دسته اول آنهایی که درباره عقلانیت مدرن و معضلات آن در چارچوب فلسفۀ غرب بحث می‌کنند؛ دسته دوم درباره برداشت‌هایی از عقلانیت است که خارج از چهارچوب اندیشۀ فلسفی غربی شکل گرفته‌اند.

جورجیو تونلی مورخ مشهور تاریخ روشنگری در اولین مقاله، نتیجۀ تحقیقات ده‌سالۀ خود دربارۀ روشنگری را جمع‌بندی می‌کند تا نشان دهد اصلی‌ترین ویژگی متفکران عصر روشنگری، بصیرت آنها دربارۀ حدود عقل و مرزهای اندیشۀ بشری بوده است. این مقاله نقد برداشتی از دورۀ روشنگری است که همچنان در فضای تفکر ما جاری و بلکه غالب است. مطابق این تلقی رایج، عصر روشنگری با شعار «جسور باش در دانستن» شناخته می‌شود؛ عصری که متفکرانش خوش‌بینانه به توانایی بی‌حد و مرز عقل بشری باور داشتند و معتقد بودند زمان رهایی عقل از قید و بندها و قدم برداشتن در مسیر کشف رازهای طبیعت به کمک عقل تنها فرا رسیده است. نویسنده باور دارد چنین برداشتی ناشی از چشم‌پوشیدن از جزئیات است و یافتۀ اصلی متفکران عصر روشنگری حد و مرز داشتن عقل است و نه ایمان به توانایی‌های بی‌حد و مرز عقل. تونلی برای نشان دادن این گرایش پس از ذکر ملاحظاتی مقدماتی دربارۀ تفکیک روشنگری از پیشاروشنگری و تفاوت میان روشنگری آلمانی، انگلیسی و فرانسوی، آرا و گرایش‌های متفکران عصر روشنگری دربارۀ این موضوعات را بررسی می‌کند: نگاه متفکران این دوره نسبت به گذشتگان خود، معرفت به اشیائی که فراتر از تجربۀ انسانی هستند، امکان کسب معرفت به اشیاء آن‌چنان که هستند، شناخت جوهر، مسئله بافتار درونی اجسام، معرفت به علل، امکان دستیابی به نظام، مفهوم عدم تناهی.

یکی دیگر از مقالات این کتاب، «عقل و شهود در اندیشۀ چینی» است. کارسون چنگ نویسندۀ این مقاله جایگاه عقل و شهود را در اندیشۀ چینی بررسی می‌کند. او در ضمن بیان سیری از تاریخ متفکران چینی، مراحل دستیابی به معرفت در اندیشۀ آنها را بررسی می‌کند و اینطور نتیجه می‌گیرد که شهودگرایی در اندیشۀ چینی سه مؤلفۀ عقلانی، ارادی، احساسی را در خود جمع می‌کند. بنابراین معرفت والا نتیجۀ جمع‌کردن این سه عنصر است.

فهرست مطالب کتاب:

مقدمه

«ضعف» عقل در عصر روشنگری/ جورجیو تونلی؛ یاسر خوشنویس

بحران عقل، قرائتی از مقالۀ «پرسش وجود» هایدگر/ جوزف پی‌فل؛ زینب انصاری

«عقلانیت» و «عقلانیت‌ها» در قالب مباحثۀ مدرنیسم و پست‌مدرنیسم/ یوانا کوچوردی؛ زینب انصاری

تفکر انتقادی، پست‌مدرنیسم و ارزشیابی عقلانی/ دانلد هچر؛ محسن ملکی

اندیشۀ کی‌یرکگور دربارۀ عقلانیت/ مریلین گای پیتی؛ سیداحمد موسوی خوئینی

عقل و شهود در فلسفۀ چینی/ کارسون چنگ؛ احمد قطبی میمندی

جایگاه عقل در فلسفۀ هندو، کلاسیک و معاصر/ سیسیر کومار مایترا؛ رئوف نصرتیان

متافیزیک شرقی/ رنه گنون؛ احمد قطبی میمندی