معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.

شعر هم‌روزگار ما از جنبه‌های شکل‌شناسی و سودجویی از «نام‌نگاشت‌ها» در جای سطرهای کوته و بلند خود، مجموعۀ بی‌بدیلی از نوآفرینی‌ها و نوگرایی‌های زیباشناختی است که تاکنون کمتر بدان پرداخته شده است. هدف اصلی این کتاب بررسی این نکته است که آیا شاعران نوپرداز شعر معاصر به «اقتصاد کلمه» و «اقتضای کلمه» در نحوۀ نگارش شعر خود توجه داشته‌اند و در صورت مثبت بودن این پاسخ، چگونه و با چه رویکردی این مهم صورت گرفته است.

بی‌تردید میان شاعران معاصر، احمد شاملو در نوشتار اشعار خود سلیقه‌ای خاص دارد و این نوع نوشتار در اشعار او یکی از شیوه‌های عادت‌زدایی و برجسته‌سازی در شعر شاملویی است، به گونه‌ای که از یک طرف بر توازن کلامی و از طرف دیگر بر پیام‌های معنایی آن می‌افزاید. یکی از انگیزه‌های وی از این نوع نوشتار، هدایت خواننده به حفظ ریتم در موسیقی است. شیوۀ نگارش شعرهای سپید به ویژه بعد از مجموعۀ «باغ آیینه» خواننده را وامی‌دارد تا در خواندن شعر، رعایت قطع و وصل کلام را بکند و در نتیجه شعر را چنان که منظور نظر شاعر است بخواند و از این رهگذر ضرب‌آهنگ شعر را دریابد.

در فصل اول این کتاب تئوری‌های ادبی نیما یوشیج، آغازگر بزرگ شعر معاصر در «حرف‌های همسایه»، ارتباط او با فرمالیسم و معماری چند شعرش بررسی شده است. همچنین اولین شعر چندصدایی ایرانی، چگونگی آفرینش نیما در عرصۀ فرم، شکل درونی شعر و ساخت دیالکتیکی، کشمکش درونی، به عنوان یک الگوی موفق و دیدگاه نیما دربارۀ ساختمان شعر تجزیه و تحلیل شده است.

در فصل دوم اشعار شاملو سوژۀ اصلی این کتاب است. با تعریف نام‌نگاشت، شعر تجسمی و «شکل اندام‌وار» پیشینه‌ای برای شعر فرمالیستی بررسی شده است. اینکه شکل بازتاب محتواست و در شعر معاصر «بند» جایگزین «بیت» شده است. نگاه به واج‌آرایی در شعر سپید شاملو، ترتیب کلمات او در محور عمودی کلام و تقطیع شعر از نظر نوشتار با اهمیت شکل ذهنی عجین شده است. در ادامه با مروری بر آرای کولریج، تی. اس. الیوت و رومن یاکوبسن سه چهرۀ اصلی فرم‌گرا دو نظریۀ مهم و اساسی «شکل اندام‌وار» و «نظریۀ غیرشخصی بودن شعر» مد نظر قرار گرفته است. بهترین مدل نوشتاری شعر شاملو نیز در این بخش معرفی شده است.

در فصل سوم حنجره‌های شرقی نیمایی نوآوری در شعر با نام‌نگاشت‌هایی از شعر نیمایی معرفی شده است. در این بخش مروری کوتاه بر معماری شعر شاعرانی چون شفیعی کدکنی، شاملو، اخوان ثالث، فروغ فرخزاد، سهراب سپهری، نصرت رحمانی و حمید مصدق پرداخته شده تا تأثیر معماری شعر در سروده‌های نیمایی و استفاده از این ترفند ادبی در اینگونه از اشعار نیز مشخص شود.

بالاخره در فصل چهارم با معرفی کوتاهی از نحله‌های مختلف شعر معاصر از دهۀ چهل تاکنون، به ترتیب سیر شعر موج نو، شعر حجم، شعر دیداری (کانکریت)، شعر چریکی، شعر پلاستیک، موج ناب، شعر گفتار و شعر متفاوت آورده شده و نمونه‌هایی گذرا از اینگونه اشعار بررسی شده است.

فهرست مطالب کتاب:

پیش‌گفتار

فصل اول: نیما، آغازگر بزرگ

فصل دوم: بامداد، مرد روشن کوچه‌ها

فصل سوم: حنجره‌های شرقی نیمایی

فصل چهارم: از موج نو تا تفاوت