معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.

دکتر محمدعلی اسلامی ندوشن (1304) دانش‌آموخته دانشگاه‌های تهران و سوربن (پاریس) نویسنده، مترجم و از روشنفکران نامدار کشورمان به شمار می‌آید. آثار متعددی در زمینه‌های فرهنگی، ادبی، اجتماعی و سیاسی از او منتشر شده و یکی از پرمخاطب‌ترین نویسندگان ایرانی دوره معاصر به شمار می‌آید. دکتر اسلامی ندوشن در شناساندن فرهنگ و ادبیات ایران تلاش‌های مستمری داشته و کوشش‌های دلسوزانه او در کتاب‌ها و مقالات پرشمار و چشمگیرش برای آشناسازی مردم با ادبیات کهنسال ایران و فراخواندن آنان به اخلاقی‌زیستن و خردورزی ستودنی است. وی در نگاه به فرهنگ و تمدن گذشته ایران دچار تعصب‌ورزی و جزم‌اندیشی نبوده و همواره بر «شناخت» و آموختن میراث فکری و فرهنگی پربار آن تأکید کرده و در مواجهه با فرهنگ و تمدن غرب نیز برخوردی اعتدالی داشته و در آشناسازی مخاطبان خود با فرهنگ، ادبیات و سیاست غرب هم بر همین روش عمل نموده است. چنانکه همواره بااحساس خرسندی از نخستین کتابش «پیروزی آینده دموکراس» اثر «توماس مان» یاد می‌کند و آن را در سرآغاز کار خود به فال نیک می‌گیرد.

دکتر محمدعلی اسلامی ندوشن از ابتدای دهه چهل شمسی و با انتشار کتاب ایران را از یاد نبریم (1340) قدم در راه نقد جامعه ایرانی و فرهنگ آن نهاد. او پیشتر از آن با انتشار مقالاتی که هسته اولیه کتاب یاد شده بودند، خود را به عنوان وجدانی نگران برای جامعه و فرهنگ ایرانی شناسانده بود. نگرانی اسلامی ندوشن برای انسان معاصر و به تعبیر خود او انسان قرن حاضر، مضمون غالب دیگر مقالات او در این رشته از آثارش بوده است. این نگرانی آنگاه که از دید منتقدانی علاقمند به اسلامی ندوشن منعکس شده، به صورت وحشتی همچون وحشت حافظ از اتقلابات عصر خود ابراز شده است و آنگاه که از دید منتقدانی دیگر مشاهده شده به صورت اضطرابی بی‌مورد توصیف شده است. اصل مطلب و نکته مشترک آن است که اسلامی ندوشن به عنوان وجدانی نگرانی در نظر هر دو سر طیف موافقان و مخالفان جایگاه ارزنده‌ای دارد.

مسأله عقب‌ماندگی (1343) که بعدها ضمیمه‌اش شد بر کتاب به دنبال سایه همای (1344)، فرهنگ و شبه‌فرهنگ (1354) و ضمیمه گرانقدرش در چاپ‌های بعدی یعنی درباره آموزش (1356) و سرانجام کتاب ذکر مناقب حقوق بشر در جهان سوم (1357) دیگر حلقه‌های این زنجیره هستند که در هر یک بر گوشه‌ای از معضلات و نابسامانی‌های جامعه ایران پیش از انقلاب انگشت نهاده‌اند.

مجموعه مصاحبه‌های مطبوعاتی اسلامی ندوشن یا عنوان گفتگو‌ها(1357) که بعدها در کتاب گفته‌ها و ناگفته‌ها(1375) درج شد، همراه با کتاب گفتیم و نگفتیم (1362)، گزیده‌ای از نوشته‌های اجتماعی و پیوستی بر کتاب کارنامه چهل‌ساله (1377)، نیز حاصل همان نگاه منتقدانه مؤلف است به جامعه و فرهنگ ایران در بازه زمانی ده‌ساله پس از انقلاب اسلامی.

با انتشار سخن‌ها را بشنویم (1369) حلقه دیگری در نوشتار‌های فرهنگی ـ اجتماعی اسلامی ندوشن گشوده شد. حلقه‌ای که در آن با انتشار دو کتاب ایران، لوک پیر به همراه ترجمه نمایشنامه ایرانیان (1370) و ایران و تنهایی‌اش (1376) بار دیگر اندیشه اساسی «ایران را از یاد نبریم» به نسل جوان پس از انقلاب یادآوری شده است. مرزهای ناپیدا (1376)، هشدار روزگار (1382)، یگانگی در چندگانگی (1383)، ایران چه حرفی برای گفتن دارد؟ (1384)، دیروز، امروز، فردا (1386) و کتاب راه و بی‌راه (1388) همگی حاصل تأملات اسلامی ندوشن درباره ایران و نقش آن در جهان دیگرگون شده پس از پایان جنگ سرد، ناکامی نظم نوین جهانی، فراگیرشدن تروریسم‌های سازمان‌یافته و وقایعی چون یازدهم سپتامبر 2001 است.

دامنه زمانی تألیف کتاب‌های مجموعه «جامعه و فرهنگ» از آثار اسلامی ندوشن و به تبع آن نقدهایی که بر آن نوشته شده‌اندف از نخستین روزهای اغاز جنگ سرد (پایان جنگ جهانی دوم) تا پایان آن (فروپاشی بلوک شرق) را شامل می‌شود: دورانی بسیار مهم برای تاریخ ایران و جهان که دو مقطع بزرگ از تاریخ ایران (کودتای 28 مرداد 1332 و 22 بهمن 1357) را دربر می‌گیرد و تا روزگاری پس از آن نیز کشیده می‌شود.

گفتن نتوانیم، نگفتن نتوانیم (1391) آخرین دفتر از این مجموعه است که در این باز هم دغدغه‌های اسلامی ندوشن برای انسان قرن حاضر و نیازهای بی‌پاسخ مانده‌اش را می‌توان سراغ گرفت. به این مجموعه باید دو کتاب پیروزی آینده دموکراسی (1328،1393) و مبانی حقوق انسانی (1360، 1393) را نیز افزود که بدون ذکری از آنها منظومه فکری اسلامی ندوشن در باب اجتماعیات ناتمام می‌ماند.

آنچه در این کتاب آمده، سومین دفتر از مجموعه دیدگاه‌ها درباره آثار دکتر محمدعلی اسلامی ندوشن است. روشن است که در این کتاب نقدهایی از نویسندگان، منتقدان ادبی، کتابشناسان و کتاب‌گزاران  گرد هم آمده‌اند که هر کدام به نقد و معرفی یکی از کتاب‌هایی پیش‌گفته پرداخته باشند.

فهرست مطالب کتاب:

ایران را از یاد نبریم (1340)

ایران را از یاد نبریم (مجموعه مقاله‌ها)/ مصطفی رحیمی

به دنبال سایه همای (1344)

به دنبال سایه همای/ داریوش آشوری

به دنبال سایه همای/ نینا روحانی

فرهنگ و شبه‌فرهنگ (1354)

فرهنگ و شبه‌فرهنگ/ پرویز اذکایی

فرهنگ و شبه‌فرهنگ/ فرزدق مقدسی (اسدی) (مترجم)

سخن‌ها را بشنویم (1369)

نقد و معرفی کتاب سخن‌ها را بشنویم/ علی‌اکبر امینی

فردا خیلی دیر است/ دکتر مهدی پرهام

اعتیاد و قاچاق، بلایی که کشور را رو به نابودی می‌برد/ (...)

صنعت یا کشاورزی؟/ ناصر معتمدی

ایران، لوک پیر (1370)

گلگشتی در انتشارات فارسی/ (....)

ایران و تنهایی‌اش (1376)

گلگشتی در انتشارات فارسی/ (....)

معرفی کتاب‌های تازه/ (....)

هویت ایرانی از دیدگاه اسلامی ندوشن/ علی‌اکبر جعفری ندوشن

ایران و تنهایی‌اش/ (....)

مرزهای ناپیدا (1376)

حفظ «مرزهای ناپیدا»وظیفه‌ای تعیین‌کننده .../ کامران سلحشور

چه راهی را باید در پیش گرفت/ محمد صادقی

ایران چه حرفی برای گفتن دارد (1379)

دستی بر سر و گوش ایران کشیدن/ علی‌اکبر زین‌العابدین همدانی

پرسش از چیستی و کیستی ایران امروز/ معصومه علی‌اکبری

دیروز، امروز، فردا (1386)

به قامت دماوند/ محمد صادقی

راه و بی‌راه (1388)

نگاهی به آثار تازه انتشار یافته دکتر اسلامی ندوشن/ پریسا بهرامی

ضرورت سازگاری با دنیای جدید/ محمد صادقی

دغدغه‌های فردی ایران، به مناسبت انتشار کتاب راه و بی‌راه/ محمد صادقی

پیوست‌ها

اشاره‌ها

کتاب‌شناسی نقدها