معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.

در این کتاب قصیدۀ معاصر از ملک‌الشعرای بهار تا کنون نقد و بررسی شده است.

لغت قصیده از مادۀ قصد مانند واژگان مصراع، بیت، تغزل، مسمط و .... واژه‌ای است عربی که شاعر در قالب و قالبی با همین نام قصد و عزم و آهنگ، مقصود و نیت ویژه‌ای را مطرح می‌کند و می‌سراید. حال این قصد و آهنگ موردنظر می‌تواند مدح و منقبت و خوش‌آیند و نکوداشت پادشاه و امیر و وزیری باشد یا مرثیت و تعزیت یا هجو و هزل یا توصیف طبیعت یا هدف و آماج او، پند و اندرز و تمثیل و زهد یا اعتراض و انتقاد و ... بوده باشد.

برای قصیده چند ویژگی است؛ مطلع، درآمد و دیباچه‌ای به نام تغزل یا تشبیب و نسیب، آنگاه تخلص و رهاکردن آن در دیباچه و واردشدن به موضوع و قصد اصلی سخن و سپس دعا و ثنایی به جان ممدوح در چند بیت و بالاخره پایان کلام و مقطع.

قصیده در نیمۀ دوم سدۀ سوم هجری به فرمان و خواست یعقوب لیث سردار دلاور ایران و به قلم دبیرش محمد وصیف، تولد خود را در کارنامۀ تازه فراهم‌آمدۀ فرهنگ و زبان فارسی دری به ثبت رسانید و در آغاز سدۀ چهارم با قلم رودکی سمرقندی به انسجام و پختگی رسید و تا به دورۀ معاصر رسید. به هر روی قصیده که دیگر روزگار پیری و کهنسالی و پریشان‌حالی خود را می‌گذراند، راهش را ادامه داد تا آنکه به مانداب رکود و سکوت و تقلید و تکرار دورۀ بازگشت ـ 1200 تا 1300 قمری ـ درغلتید و به نشخوار تفاله‌هایی از تصنع و ابتذال و استقبال و قافیه‌پردازی‌های بی‌مزه تن درداد که ناظمان و مقلدانی چون فتحعلی‌خان صبا، قاآنی، سروش و ... برایش فراهم آورده بودند. سرانجام باران تند مشروطیت آلودگی‌ها و پلشتی‌های دوروبرش را به آب داد تا بر بستر و گورگاه او تناوردرختی گلشن‌بار و برگ مانند محمدتقی ملک‌الشعرای سربرآورد و شوکت و شکوه و سرافرازی دیرین قصیده را با هنجاری نوآیین بدو بازگرداند.

قصیده‌های بهار و ادیب‌الممالک فراهانی پس از گسستن از مدح و منقبت‌های مرسوم و مکرر و پیش پاافتاده و پیوستن به رودخانۀ بی‌قرار و متلاطم مشروطیت، پیام‌آور خواست‌ها و آرزوهای ملت ایران بوده‌اند در آن روزهای آینده‌ساز و به‌یادماندنی.

نقد و بررسی قصیدۀ معاصر موضوع این کتاب دو جلدی است که به دلیل چکامه‌سرایی درست و بهنجار و منسجم ملک‌الشعرای بهار، محور اصلی این پژوهش قرار گرفته است؛ زیرا او قصیدۀ خود را چنان جنگ‌افزاری برنده و آتشین و چاره‌گر در راه پیشبرد آرمان ملی به کار گرفت و برای تأثیرگذاری هر چه بهتر و بیشتر آن، فضا و درون‌مایه و محتویاتش را از موضوعات ملی و اجتماعی و تاریخی و اعتراض و انتقاد و آزادی‌خواهی و عدالت‌طلبی درآکند و حس و حال و حرکت و جان و جنم تازه بخشید. در پی نام بهار از گویندگانی از قصیده سخن گفته شده که افزون بر جامعه‌گرایی و نواندیشی، چارچوب قصیده را برگزیده و از رهگذر قصیده‌سرایی نامور شده‌اند؛ از قبیل ادیب‌الممالک فراهانی، پروین اعتصامی، لطفعلی صورتگر، مهدی حمیدی، فرخ خراسانی، مهدی اخوان ثالث و ... .

در این کتاب پس از مرور گذرای احوال هر یک از قصیده‌سرایان برگزیدۀ این دفتر و گزارش سرگذشت آنان، در باب شعر و شاعری‌شان نیز خلاصه سخنانی گفته شده و سپس از چندوچون چکامه‌سرایی تک‌تک آنها به گونه‌ای مفصل‌تر و دقیق‌تر نکاتی مهم بیان شده است.

در جلد دوم کتاب به اجمال و اختصار به قصیدۀ دو گروه از شاعران معاصر پرداخته شده است؛ 1. آنان که در شعر نیمایی یا قالب غزل و شعر منثور و دوبیتی‌های پیوسته از بزرگان شعر معاصر هستند؛ اما گاهی قصیده‌هایی استادانه و دوست‌داشتنی سروده‌اند که شهریار، امیری فیروزکوهی، شفیعی کدکنی، سیمین بهبهانی و ... از آن جمله‌اند. 2. قصیده‌سرایانی که به دلیل پرهیز از اطناب در بخش اول، از چکامه‌هایشان در بخش دوم استفاده شده است.