معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.

ادبیات فارسی میراث ارزشمند مردم این دیار ادب‌پرور است؛ ادبیاتی مشحون از دلربایی‌ها و دلبری‌ها و مملو از آموزه‌های حکمی، اخلاقی، تعلیمی و ... که هر یک برآمده از دل مردمانی فرهیخته در گسترۀ ادب این سرزمین تاریخی و پهناور است. از این‌رو در سرفصل دروس رشتۀ زبان و ادبیات فارسی سهم ادبیات کهن بسیار مهم در نظر گرفته شده است تا دانشجویان با پیشنۀ ادبی کشورمان بیشتر آشنا شوند. یکی از این سرفصل‌ها با نام شاعران حوزۀ خراسان تعریف شده است که دربردارندۀ چهار شاعر نامی یعنی عنصری، فرخی، منوچهری و مسعود سهد است. نام و جای این نام‌آوران شعر در سبک موسوم به سبک خراسانی بر همه هویداست؛ شاعرانی که پسینیان از آبشخور فکری و ادبی آنها بهره‌های فراوان یافته‌اند.

شعر سبک خراسانی از نظر عناصر ادبی و بلاغی، تکامل‌یافته‌تر از شعر دوران سامانی است. در دیوان شاعران این عصر، تشبیه همراه با استعاره دیده می‌شود، با این تفاوت که تشبیه در اشعار اندکی بیشتر از استعاره است. تشبیه‌ها معمولا محسوس و ملموس است. قالب شعری مسلط قصیده است. غزل به معنی مصطلح خیلی کم است؛ اما رباعی و مثنوی رایج است و مسمط و ترجیع‌بند نیز دیده می‌شود. صنایع بدیعی در این دوره بیشتر لفظی و از قبیل موازنه و اشتقاق و ردالصدر الی العجز و لف و نشر و انواع سجع و تجنیس است و از صنایع معنوی بیشتر به موارد ساده‌ای چون تضاد و مراعات النظیر توجه دارند و توجه هنری به ایهام مطرح نیست. ردیف و قافیه هرچه به عقب‌‌تر برویم ساده‌تر است و مثلاً از ردیف‌های دراز و غیرمعمول استفاده نمی‌شود و اصولاً ردیف کم است.

شعر این دوره شعری شاد و پرنشاط است و روحیۀ تساهل و خوش‌باشی را تبلیغ می‌کند. در شعر شاعران ثناگستر دیدی ظاهری و برونی حاکم است؛ دید آنها دیدی است درباری و اشرافی. معمولا اندرز و نصیحت و اخلاق و توجه به مسائل عرفانی و دینی دیده نمی‌شود.

این گزیده دارای ویژگی‌هایی است که مهم‌ترین آنها بدین قرار است: در مقدمه مهم‌ترین مباحث تاریخی این دوره و ویژگی‌های سبکی و زبانی آن بررسی شده است. زندگی شاعران منتخب به طور خلاصه ذکر شده است. سعی شده معروف‌ترین قصیده‌های این شعرا انتخاب شود. از تنۀ قصاید انتخابی هیچ بیتی حذف نشده است. در شرح ابیات سعی شده ویژگی‌های بلاغی بیت بررسی و پس از توضیح و ترکیب لغات و ترکیبات معنی آن نیز ارائه شود. ویژگی‌های سبکی و زبانی این ابیات بررسی شده است. افزون بر این این گزیده‌ای از اشعار شاعرانی چون عنصری، فرخی، منوچهری و مسعود سعد را دربردارد که شیوۀ صحیح شرح ابیات را به دانشجویان می‌آموزد.

فهرست مطالب کتاب:

سرسخن

پیش‌گفتار

نگاهی گذرا به عصر غزنویان

برخی از مختصات زبانی و ویژگی‌های سبکی این دوره

ویژگی‌های فکری

ویژگی‌های ادبی

عنصری بلخی

فرخی سیستانی

منوچهری

مسعود سعد سلمان

فهرست منابع