سفرنامۀ ریچارد گیبونز: سرکوب شاهزادگان و خوانین یاغی
خلاصه
این سفرنامه يادداشتههای ریچارد گیبونز درجهدار انگليسی سپاه عباس ميرزا است كه وقايع لشگركشی نايبالسلطنه به يزد و كرمان، خراسان و ساير مناطق را طی سالهای 1831تا 1833 ميلادی به رشتۀ تحرير درآورده است.معرفی کتاب
برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.
این سفرنامه يادداشتههای ریچارد گیبونز درجهدار انگليسی سپاه عباس ميرزا است كه وقايع لشگركشی نايبالسلطنه به يزد و كرمان، خراسان و ساير مناطق را طی سالهای 1831تا 1833 ميلادی به رشتۀ تحرير درآورده است.
ایران در دورۀ قاجار شرایط پرفراز و نشیبی را پشت سر گذاشت. در این دوران رقابت روسیه، فرانسه و انگلستان شرایطی ویژه را برای کشور رقم زد. رقابتی که شاهزادگان متعدد و تشنۀ قدرت را پیرو و جیرهخوار هر کدام از این کشورها کرد. در این رقابتها برای شناخت بهتر ایران، مأموران این دولتها به اقصی نقاط سفر کردند و حاصل این سفرها را برای دولت مطبوع خویش به رشتۀ تحریر درآوردند. همین کتابها و سفرنامههای مأموران و جهانگردان از جمله منابع مهم و انکارنشدنی تاریخی و جغرافیایی را شکل میدهند که با ترجمۀ آنها قضاوتی به مراتب بهتر از گذشته از تاریخ این سرزمین صورت می گیرد. از جمله وقایعی که کمتر بدان پرداخته شده، لشکرکشی نایبالسلطنه عباس میرزا به یزد، کرمان و خراسان در سالهای 1830 تا 1833 میلادی است؛ لشکرکشیای که دست آخر ولیعهد فتح هرات را با خود به گور برد و آن زمان آغاز جدایی هرات از ایران برای همیشه بود.
لشکرکشیای که در این سفرنامه بدان پرداخته شده تأثیرات منهدمکنندهای بر اقتصاد رو به زوال آن سالها میگذارد. در این لشکرکشیها بخش مهمی از نیروی کار، سرگرم جنگهایی درونخانوادگی و بیهوده میگردد که نتیجۀ مستقیم آن تحمیل مالیاتهای بیشتر بر کشاورزان و روستاییان فقیر است؛ آن هم فقیرانی که یک سال پیش یکی از بزرگترین مرگومیرهای قرن نوزده را تجربه کردهاند، طاعون و وبایی که حداقل نیمی از جمعیت کشور را از بین برده و بنا به گفتۀ نویسنده این سفرنامه، بسیاری از روستاها را خالی از سکنه کرده بود.
نگاه گیبونز به هر منطقۀ سر راه خویش از این سرزمین، به جز نقاط محدودی مانند بوانات، شور و اشتیاق یک گردشگر جهت توصیف خوبیها، بدیها، شگفتی و هیجان را در خود دارا نیست. گیبونز فقط به توصیف آنچه دیده پرداخته و تفسیر و داوری را به خواننده واگذار کرده است. مسیر وی بستگی به فرماندۀ ارشد سپاه ایران، عباس میرزا و شاهزادگان طغیانگر داشته است، اگر یکی از فرزندان شجاعالسلطنه به شهربابک نمیگریخت و در آنجا سر به شورش نمیزد، چهبسا حرکت در مسیر سیرجان، بافت، ساردوییه، راین و ماهان صورت نمیگرفت.
این گروهبان انگلیسی دقت ویژهای در جدانمودن شهرها، روستاها و شهرکها بر اساس فاصله و موقعیت جغرافیایی و شهرنشینی نموده است. او شهربابک را کوچکتر از شهر و بزرگتر از روستا توصیف کرده، اردستان را شهرکی معرفی نموده و در مورد اردکان واژۀ «شاید بتوان شهر» را به کار برده است.
نکتۀ برجسته در این سفرنامه این است که نویسنده برای شهرها و روستاهای مسیرش در بسیاری از موارد لفظ ویرانه را به کار برده است.
آنچه این سفرنامه را با سایر سفرنامهها متفاوت میکند، پرداختن به سرکوب یا خواباندن شورش در ایالتهای مختلف ایران است؛ به عبارتی از معدود سفرنامههای جنگی است که توسط یک فرنگی در ایران نوشته شده است. از خلال این سفرنامه میتوان به وضع و احوال سیاسی، نظامی، اجتماعی و زندگی نابسامان و توأم با ترس و هراس مردم در دوران سلطنت خاقان پی برد. گیبونز تاحدودی تصویری از وضع اقتصادی روستاییان آن دوران ارائه میدهد. مردمانی که با دیدن قشون مملکتی، فرار از خانه و کاشانه را به ماندن در روستا ترجیح میدادند و قشونی که برای سیرکردن شکم خود، چپاول و غارت محصولات مزارع و دزدین دامهای روستاییان فقیر را انتخاب میکردند؛ چراکه چارۀ دیگری نداشتند و جالب اینکه شاهزادگان و افسران همراه آنها نهتنها چشم خود را بر این قضایا بسته، بلکه در مواردی نیز آنها را تشویق مینمودند.
دقت نویسنده در تعیین وضعیت جغرافیایی هر مکان نسبت به محل اتراق قبلی بینظیر است که این دقت نشاندهندۀ این است که نویسنده دربارۀ ثبت اسامی پرسش از دیگران را مبنا قرار داده است.
این کتاب به سه بخش مرتبط با هم تقسیم شده است. در قسمت اول دربارۀ نویسندۀ سفرنامه، دیدگاه دیگران دربارۀ نوشتۀ او، وضعیت ایالتها و ولایتهای خراسان، کرمان و یزد و به طور خلاصه اوضاع سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی کشور در آن سالها پرداخته و سعی شده است به خواننده قبل از خواندن سفرنامه، اطلاعاتی مقدماتی برای درک متن اصلی داده شود.
بخش دوم متن سفرنامۀ گیبونز بدون هیچگونه جرح و تعدیلی است. در این قسمت کوشش شده با استفاده از پاورقی ابهامات موجود در متن برطرف و توضیحات تفصیلی بیشتری داده شود.
بخش سوم کتاب به دیدگاه جهانگردانی اختصاص دارد که هر کدام از آنها بعضی از مناطق خط سیر گیبونز را طی نموده و موقعیت منطقه را بررسی کردهاند.
فهرست مطالب کتاب:
پیشگفتار
بخش اول: تحلیل سفرنامه
بخش دوم: سفرنامۀ ریچارد گیبونز
بخش سوم: یادداشتها و افزودهها
بخش چهارم: ضمیمهها
پربازدید ها بیشتر ...
گزارشهایی دربارۀ مختصر عملیاتی در جنوب ایران: رویارویی نظامی بریتانیا و ایل قشقایی در بهار و تابستان 1918 م/ 1336 هـ.ق
سر پرسی سایکس، کلنل ای.اف. اورتون و دیگرانآنچه در این کتاب آمده، مجموعهای از گزارشهای فرماندهان بریتانیایی رشتهعملیاتی است که در بهار و تاب
منابع مشابه بیشتر ...
مردم نیامدهاند: سفرنامۀ خراسان میرزا مهدی بدایعنگار (لاهوتی)
میرزا مهدی بدایعنگاراین کتاب دربرگیرندۀ دو سفرنامه از میرزا مهدیخان بدایعنگار است؛ هر دو روایت سفر او از تهران به مشهد
یادداشت های مسافرت: قم و اصفهان (سال 1310 شمسی)
عباس مسعودیاین کتاب نهمین سفرنامه از سفرنامههای عباس مسعودی است که مربوط به یادداشتهای سفر به اصفهان و قم در
نظری یافت نشد.