معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.

از جمله طبقات اجتماعی ایران در دورۀ قاجار، طبقه حاکمه بود. این طبقه خود شامل دو دستۀ عمده می‌شد: نخست دولت که تمام سازمان‌ها و تشکیلات در شخص شاه خلاصه می‌شد و دیگری روحانیون که از دیرباز بر قلب و روح مردم حکومت داشتند و برای حفظ اعتبار و نفوذ خود می‌کوشیدند. میان دستۀ نخست طبقۀ مرفه و نزدیکان دربار را می‌توان نام برد که صدراعظم، وزرا، رجال و روحانیون عالی‌رتبه از این دسته بودند. خانواده‌های اعیان و اشرافی که از شهرهای مختلف به تهران آمده و یکی از افراد خانواده‌شان دارای شغل دولتی بود و سایر افراد خانواده به وسیلۀ او تقاضاهای خود را به دولت می‌رساندند. اغلب این افراد بدون داشتن لیاقت و سن و سال به پست‌های مهم منصوب می‌شدند که غالباً نیز موروثی بود. القاب مخصوصی برای این طبقه نیز وجود داشت و نشان‌های دولتی در دوره قاجاریه از طرف شاه به آنها داده می‌شد، مثل صاحب دیوان، مستوفی الممالک، منشی الممالک و .... .

بنابراین القاب و عناوین رسمی در دورۀ قاجاریه در سه بخش قابل بررسی است: تجدید قدرت در سلطنت فتحعلی شاه، دوران پختگی قدرت در سلطنت ناصرالدین شاه و دوره انحطاط و اضمحلال در زمان سلطنت مظفرالدین شاه و احمدشاه.

اعطای القاب در انواع گوناگون به توانایی‌های خاص افراد یا خاندان‌های حکومتی آنها در دورۀ قاجار برمی‌گشت. این خاندان‌ها که اغلب نقش اساسی در روند سیاسی کشور را داشتند، اغلب خواستار القاب گوناگون بودند؛ از این‌رو برای درک بهتر و شناخت عمیق تعاملات حکومت با افرادی که برای کسب لقب از انجام هر کاری فروگذاری نمی‌کردند، لازم است تا مطالعات تاریخی وسیعی در مورد افراد و خانواده‌های صاحبان لقب بر پایه تحلیل جایگاه هر یک از آنها انجام شود. در این کتاب به خانواده مشیرالدوله پرداخته شده است. بدین منظور این کتاب درصدد شناخت خانواده‌های متعدد با لقب یکسان مشیرالدوله میان خانواده‌هایی با سوابق مختلف و کمک به شناخت علمی معادلات سیاسی در اعطای القاب و بالطبع تفویض مقامات حکومتی است ضمن اینکه اساساً چند مشیرالدوله و چه خانواده‌هایی موفق به کسب این لقب شده‌اند.

افرادی که ملقب به مشیرالدوله می‌شدند، معمولا افراد باسوادی بودند که در وزارت خارجه به عنوان مترجم و کاردار و سپس به منصب وزیر امور خارجه می‌رسیدند. در اصل لقب مشیرالدوله تقلیدی از ترکان عثمانی بود که به وزیر خارجه مشیر می‌گفتند. کسانی که به این پست و مقام می‌رسیدند و سپس لقب مزبور یعنی مشیرالدوله را دریافت می‌کردند؛ تفاوتی نمی‌کرد که از چه خانواده و خاندانی باشند؛ زیرا توانایی و شایستگی خود را در برقراری ارتباط و هماهنگ شدن با مسئولین خارجی کشورهای مختلف به‌ویژه انگلستان و روسیه نشان می‌دادند.

از میان مشیرالدوله‌های مورد بررسی در این کتاب، میرزا حسین‌خان سپهسالار معروف‌ترین آنهاست که به مقام صدراعظمی رسید و موجب سفر ناصرالدین شاه به اروپا بوده است؛ افزون بر اینکه خبط سیاسی وی در بستن قرارداد رویتر مشهور است که به دلیل مخالفت علما، مردم و بازاریان عملی نگردید. محافظه‌کارترین از میان مشیرالدوله‌ها حسن پیرنیاست که چندبار نماینده مجلس و نخست‌وزیر شد.

این کتاب در سه فصل تنظیم شده که فصل اول اختصاص دارد به مروری بر سیر تاریخی اعطای القاب در ایران که از دورۀ باستان تا قاجار در این فصل بررسی شده است. در فصل دوم القاب در دورۀ قاجار تبیین شده است و در فصل سوم لقب مشیرالدوله و روند اعطای این لقب بررسی شده و در ادامه افراد شاخص دارندۀ این لقب شناسایی و معرفی شده‌اند.

فهرست مطالب کتاب:

مقدمه

فصل اول: مروری بر سیر تاریخی اعطای القاب

فصل دوم: القاب در دورۀ قاجار

فصل سوم: مشیرالدوله‌ها و روند اعطایی لقب مزبور به آنها

نتیجه

منابع و مآخذ

پیوست‌ها