معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.

حکیم ناصر بن خسرو در سال 394 قمری احتمالاً در قبادیان از نواحی بلح به دنیا آمد. ناصر گذشته از پیشۀ شاعری، جنبه‌های مختلف دیگری را هم داراست: نویسنده، حکیم، فیلسوف، جهانگرد، واعظ، مبلغ مذهبی و ..... . شاعر خود در قصیده‌ای به صراحت به سال تولدش اینگونه اشاره می‌کند:

بگذشت ز هجرت پس سیصد نود و چار                                  بنهاد مرا مادر بر مرکز اغبر

وی سرانجام در سال 481 قمری درگذشت و یمگان بدخشان آرامگاه جاودانی این آزادمرد ایرانی شد.

اواخر قرن پنج و آغاز قرن ششم هنوز شعر فارسی تحت تأثیر سبک دوره اول غزنوی قرار داشت و حتی گاه شاعران می‌کوشیدند سبک سامانیان را احیاء کنند؛ از جمله کسانی که دنبالۀ این سبک سامانیان را در این عهد گرفت، ناصرخسرو است که قصایدش یادآور شاعران اواخر قرن چهارم است.

بسیاری از اصطلاحات حکمی و دینی را در اشعار خود آورده و از موضوعات و مفاهیم علمی برای تفهیم مقاصد خود بهره برده است. او با مهارتی خاص مشکل‌ترین مسائل فلسفی را به زبان شعری و در نهایت راحتی و آسانی بیان کرده و از بحث فلسفی خود به آرامی نتیجه گرفته است. اشعار او با استواری بیان به دور از کنایه و ایهام، آمیخته شده با مسائل مختلف عقلی و نقلی است که همین امر کمی هضم اشعار او را مشکل کرده است.

در کل دیوان او اثری از غزل نیست؛ چراکه او غزل‌سرا نیست؛ بنابراین دیوان او از مضامین لطیف عاشقانه و بیان انفعالات نفس انسانی بی‌بهره است.

دشتی سبک شعر ناصرخسرو را معیار پارسی دری می‌داند و در این‌باره می‌گوید: «دیوان ناصرخسرو یکی از موثق‌ترین مستندات زبان دری است؛ چه از حیث واژه‌هایی که به کار برده، چه از نظر کیفیت تلفیق و چه از جهت آوردن تعبیرات خاص و مصطلحات لغوی. او نه مقید به فارسی سره و نه پایبند واژه‌های عربی است، بلکه قصد او بیان ما فی الضمیر است و به نظر می‌رسد زبان معمول و متداول محیط زندگانی را به کار انداخته است».

در این کتاب آثار، سیر تحول و دگرگونی زندگی، مذهب، سفرها، علل و نوع تحول فکری، مقام شاعری و دبیری، مرگ و خلاصه‌ای از عمده‌ترین دلایل تحول فکری ناصرخسرو تبیین شده است. در پایان نیز بخش‌هایی از سفرنامه و نمونه‌ای از اشعار او آورده شده است.

فهرست مطالب کتاب:

مقدمه

آثار ناصرخسرو

اندیشه مذهبی ناصرخسرو

سیر تحول و دگرگونی زندگی ناصرخسرو

مقام شاعری و دبیری ناصر در ایام خدمت دیوانی

سفرهای ناصرخسرو پیش از تحول فکری

مذهب ناصرخسرو پیش از تحول فکری

علل و نوع تحول فکری ناصر

وضعیت سیاسی ـ اجتماعی عصر ناصر و تأثیر آن در تحول فکری

خلاصه‌ای از عمده‌ترین دلایل تحول فکری ناصر

احوال ناصر پس از تحول در آیینه آثارش

مرگ ناصرخسرو

ناصرخسرو و ادبیات معترض

تحلیلی بر سفرنامه ناصرخسرو

بخش‌هایی از سفرنامه

نمونه اشعار ناصرخسرو

منابع