معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.

تفاوت شعر خیام با شاعران و سرایندگان دیگر در این است که یک «مشکل» و «مسئله» لاینحل بر کل وضعیت و زمینۀ مورد توجه او چنبره زده و آن را به تمامی دربرگرفته، ‌به‌گونه‌ای که هیچ گریزی از آن نیست. نه می‌توان آن را حل کرد و نه بر‌طرف. آنچه خیام مشکل می‌نامد دور نیست به آن چیزی که قرن‌ها بعد فیلسوف اگزیستانسیالیست فرانسوی گابریل مارسل در فرق معما و راز می‌گوید: معما و مسئله می‌تواند قابل حل باشد اما آنچه به‌نفسه باوجود شباهتش به معما و مسئله قابل حل‌و‌رفع نیست راز است، ‌همچون گره فروبسته عشق و مرگ. مرگ‌اندیشی در رباعیات خیام با اوصافی که ذکر شد و با تجسم مادی و زنده‌ای که از مرگ به دست می‌دهد و پرسش‌هایی که در این باب مطرح می‌کند و نقشی که از مرگ تصویر می‌کند، جایی برای انکار مرگ و مردن در هیچ یک از اشکال متنوع آن باقی نمی‌گذارد. خیام در حجم کوتاه رباعیات خود در نهایت سادگی و ایجاز فلسفه‌ای را بیان می‌کند که هنوز جذاب و تأمل‌برانگیز است و برخی از تأثیر آن بر آرای اندیشمندان اگزیستانسیالیست سخن می‌گویند. مرگ در تار‌و‌پود این فلسفه به چشم می‌خورد. این کتاب بازخوانی و خوانش مدرن رباعیات خیام است. بازخوانی رباعیات او از خلال فاصله دور و دراز نهصدساله، فاصله‌ای كه اینک دوری و طول آن را در تفاوت دو جهان سنت و مدرن از هم می‌بینیم. جهان سنت جهان رمز و رازها و ذهن‌های اسطوره‌اندیش و جهان مدرن جهان افسون‌زدایی شده و عقل‌گرا و فردیت‌محور. اگرچه می‌دانیم خیام ساکن جهان سنت است ولی او غریبه‌ای بیش در این سرزمین نیست. او مخالف‌خوان و حاشیه‌نشینی است که صدایش پیوسته در صداها و گفتمان‌های دیگر گم می‌شده و کمتر به گوش می‌آمده است. اما اینک بازخوانی مدرن و خوانش اگزیستانسیالیستی رباعیات او، قرار دادن خیام است در سرزمین و زمینه جهان مدرن. اگر در جهان سنت رباعیات و افکار او برای مردمان آن سرزمین زودهنگام و بدعت‌آور و انکارآمیز بود، ولی در این زمینه جدید ما همه مشتاق و علاقمند شنیدن افکار و پرسش‌های او هستیم. پرسش‌هایی که هنوز از خلال قرن‌ها صدایش به گوش ما می‌رسد. «مشکل ما»، مشکل خیام است، مشکلی که از بیت نخست دیوانش تا به انتها رهایش نمی‌کند و با او درگیرست. درک زمانمندبودن آدمی و میرندگی او، حس سایش فرساینده‌ای که زمان بر تن و جسم او و همه چیز که در پیرامونش است می‌اندازد.

نویسنده این كتاب در نظر داشته است كه این اثر ادبی را در درون موقعیت‌های زندگی و شرایط آن بخواند. به عنوان یک خواننده ایرانی و امروزی. خوانشی در درون وضعیت‌های حدی و خاصی كه پیوسته با آن درگیریم. نوشتن تفسیری بر رباعی‌های خیام در خلال پیگیری كارهای اداری، در سفرهای بین‌شهری و سفر با اتوبوس و جاده‌های پرتصادف و خونین، در صف‌ها و باجه‌های شلوغ بانک‌ها، در اداره‌ها و گیر كاغذبازی بی‌پایان و خسته‌كننده، در لحظات و فرصت‌های میان امیدها و ناامیدی‌های سیاسی و گشایش‌ها و بن‌بست‌های نفس‌گیر. اگرچه می‌دانیم خیام ساكن جهان سنت است ولی شاید تنها حیات مادی‌اش مربوط به آن دوران است. او مخالف‌خوان و حاشیه‌نشینی است كه صدایش پیوسته در صداها و گفتمان‌های دیگر گم شده و كمتر به گوش می‌آمده است. اینک بازخوانی مدرن و خوانش اگزیستانسیالیستی رباعیات او، قرار دادن خیام است در سرزمین و زمینه جهان مدرن.