معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.

این کتاب دربردارندۀ سیزده جلسه گفتگو بین آیدین آغداشلو و مصاحبه‌کنندگان است که از آذرماه 1376 آغاز شده و در خردادماه 1387 به پایان رسیده است.

این کتاب حاصل گفتگویی بلند است که در چند ماه متوالی صورت گرفته و بیشتر دربرگیرندۀ نگاهی پرسنده و جستجوگر است در زمینۀ روشنفکری ایران دهه‌های چهل و پنجاه که خاطرات مصاحبه‌شونده در دوران این تکوین مؤثر و جذاب و پویا را بازگو می‌کند و در ادامه به مباحث گسترده‌تر دیگری نیز می‌رسد.

در جلسۀ اول گفتگو از آغاز تولد تا حول و حوش سیزده و چهارده سالگی استاد و شرایط اجتماعی و سیاسی آن دوران و تأثیر آن بر وی سخن گفته شده است. در قسمتی از گفتگوی این جلسه آمده است: «قضایای سیاسی و اجتماعی کمتر در نقاشی‌ها منعکس می‌شدند و بیشتر منتقل شده بودند به کارهای گرافیک روی جلد مجله‌ها و کاریکاتورهای هتاک و خشنی که تند و گستاخ و بی‌ملاحظه بودند. اما به طور غیرمستقیم نقاش‌هایی بودند که با دید رئالیست سوسیالیستی خودشان، انسان‌های عادی و رنج‌ها و مصائبشان را تصویر می‌کردند که این تأثیر غیرمستقیم قضیه بود و اغلب هم بعد از 28 مرداد شدت گرفت». (ص 21)

سؤال و جواب‌های جلسه دوم بیشتر به محیط خانوادگی و خاطرات دوران مدرسه و آغاز نقاشی توسط ایشان اختصاص پیدا کرده است. همچنین در این جلسه از گفتگو دربارۀ نامه‌نگاری بین ایشان و داریوش شایگان نیز سخن گفته شده است. در قسمتی از این گفتگو، ایشان دربارۀ مادرش می‌گوید: «اما دربارۀ مادرم؛ فرشته‌ای بود ساده و فروتن که نمی‌دانم بال‌هایش را کجا پنهان می‌کرد! مظهری بود از زن نجیب و زحمتکش ایرانی. از زنانی که دوروبرمان می‌پلکند ـ خیلی عادی ـ و نمی‌فهمم چرا هر بار که می‌بینیم‌شان جلوی پایشان سجده نمی‌کنیم.... ناهید خانم نخجوان من زن غریبی بود؛ در تمام عمرش از کسی قرض نگرفت و در محدودیت و فقر، با غرور و سربلندی مرا بزرگ کرد». (ص 26)

در جلسۀ سوم دربارۀ سال‌های دهۀ سی و ادبیات و هنر آن دهه سخن گفته شده است. در این جلسه در پاسخ به سؤالی دربارۀ تأثیرگذاران در حوزۀ شعر و ادبیات و فلسفه، آغداشلو اینگونه پاسخ داده است: «در وهلۀ اول آنهایی تأثیرگذار بودند که قصد تأثیرگذاری داشتند؛ یعنی ذهنشان تشکیلاتی بود و می‌خواستند نسلی را مطابق معیارها و مترهای خودشان بار بیاورند؛ مثل آل احمد. قطعا بیشترین تأثیر را بر نسل من جلال آل احمد گذاشت. توانست نسلی فراهم بیاورد از مریدهای جوان و پرشور. مریدهای بااخلاصی که ـ به سیاق صوفی‌های مرید شاه عباس ـ گوش به زنگ اوامر مرشد کامل‌شان بودند؛ نویسنده‌هایی مثل رضا براهنی، محمدعلی سپانلو، سیروس طاهباز، غلامحسین ساعدی، اسلام کاظمیه و دیگران». (ص 39)

آغاز جلسه چهارم دربارۀ ظهور مدرنیسم در ایران و پایان آن با سؤال دربارۀ نقاشی‌های آغداشلو در فاصلۀ چهارده سالگی تا دورۀ «اندیشه و هنر» است. در قسمتی از این گفتگو آغداشلو دربارۀ آشنایی با شمیم بهار و دوستی با او سخنانی را گفته است.

 سؤالات جلسۀ پنجم بیشتر حول نوشته‌های آغداشلو در «اندیشه و هنر» و نوشته‌هایش در آن دوران است. همچنین در این جلسه دربارۀ آل احمد و دلایل حب و بغض برخی نسبت به او مطالبی بیان شده است. در قسمتی از این گفتگو آمده است: «آل احمد بیش از آنکه مذهبی باشد، مذهب را انگیزه و عواملی می‌بیند مناسب و مهیا برای مبارزه و براندازی و هر چند گوشۀ چشمی هم به مبارزۀ مسلحانه دارد؛ اما اسلحه‌اش هم‌چنان زبان و قلم تیزش است که اگر موفقیت بلافاصله ندارد، ولی مؤثرتر و نافذتر و ماندگارتر است». (ص 76)

در جلسۀ ششم ابتدا دربارۀ کارشناسی‌های هنری آغداشلو و خاطرات آن و سپس در خصوص موزۀ نگارستان و موزۀ رضا عباسی ـ که مدتی مدیر آنجا بود ـ سخن گفته شده است. بحث جلسۀ هفتم دربارۀ نقاشی مدرن در ایران در دهۀ پنجاه است. گفتگوی جلسۀ هشتم حول معلمی نقاشی آغداشلو و خاطرات مربوط به آن از آغاز تا زمان مصاحبه را دربر می‌گیرد. جلسۀ نهم با نقد و ظهور مدرنیسم آغاز می‌شود و در ادامه دربارۀ پست‌مدرنیسم، فاصلۀ بین نقاشی عوام و خواص، نقاشی آبستره و .... مطالبی بیان شده است. جلسۀ دهم با بحث دربارۀ نقاشی فیگوراتیو و توانایی استاد در این حوزه آغاز شده است. در ادامه نیز دربارۀ نقاشی‌های ایشان مانند حاجی‌واشنگتن و ... سخن گفته شده است. نقاشی بعد از انقلاب ایران و تحولات و اوج و فرودهای آن آغازگر بحث جلسۀ یازدهم است. در ادامۀ این جلسه بحث‌هایی در به انزاو کشیده شده آغداشلو و خاطرات آن دوران نیز مطالبی بیان شده است. بحث‌های جلسۀ دوازدهم اختصاص می‌یابد به مباحث سینما.  

بحث غالب در جلسۀ سیزدهم دربارۀ ابراهیم گلستان است که آغداشلو خود را مدیون ابراهیم گلستان و دوران او می‌داند. در پایان این گفتگو وقتی از دربارۀ زندگی‌اش و نتیجه‌ای که از آن گرفته، پرسیده شده است، در پاسخ می‌گوید: «حالا بعد از این 58 سال [زمان گفتگو] اگر بخواهم برگردم و نگاه کنم به عمری که گذشته است، ناراضی نیستم. طلب سوخته‌ای ندارم. خیلی خوش گذشته است به من؛ به مفهوم عمیق کلمه». (ص 180)