معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.

عکاسی با تولد خود در سال ۱۸۳۹ میلادی، رؤیایی را که برای مدت‌ها همه چشم به راهش بودند، تحقق بخشید. برای اولین بار بود که همگان می‌توانستند تصویری به مراتب دقیق‌تر و ارزان‌تر از پرتره‌های نقاشی‌شده در اختیار داشته باشند. این اختراع در نوع خود کم‌نظیر به سرعت جهان را تحت تأثیر خود قرار داد. در این تأثیرپذیری، ایران نیز مستثنی نبود. ورود این پدیدۀ لوکس به ایران عصر قاجاری تنها سه سال بعد از اختراع جهانی‌اش یعنی در سال ۱۸۴۲ میلادی (۱۲۵۸ هجری قمری) بسیار حائز اهمیت بود.

اولین عکس به شیوۀ داگروتیپ در دربار محمدشاه انداخته شد. اما رشد و تعالی این صنعت نوظهور مصادف بود با دوران طولانی سلطنت ناصرالدین شاه و تجددخواهی او که با سفرهای مکررش به اروپا افزایش یافت. عکاسی؛ این پدیدۀ لوکس و جدید نیز به مانند دیگر مظاهر تمدن غربی از‌‌ همان ابتدا نظر شاه جوان را به خود جلب کرد و اقدامات شاه در جهت پیشرفت آن به جایی رسید که در بسیاری موارد، عکاسی در ایران پیشرو‌تر از دیگر نقاط جهان نمود یافت.

عکاسی در بدو ورود خود به ایران گسترۀ بصری متفاوتی را بر جای گذاشت. عکس به عنوان یکی از مظاهر تجدد و مدرنیته در دورۀ ناصری، باعث توسعۀ بینش فکری ایرانیان شد و تأثیرات شگرفی در عرصه‌های مختلف جامعه ایجاد کرد. آنچه در این کتاب با بررسی اسناد به دست آمده است، نقش ناصرالدین شاه و اقدامات او در پیش‌برد هرچه سریع‌تر عکاسی است. او با مستندسازی تصویری در زمان خود و مسئله عکس‌برداری از زنان و مطرح کردن آنها در جامعه سبب شد تا نگاه مذهبی زمان که پذیرای بسیاری از تحولات وقت نبود را با تغییرات و تحولات جدید مواجه شود. پس از آن نیز با تلاش‌های او دادن آزادی و امکانات به عکاسان بود که کم‌کم با افزایش تعداد آنها، عکاس‌خانه‌های عمومی نیز شکل گرفتند و امکان استفاده از آن برای طیف گسترده‌ای از جامعه فراهم شد. به موجب همین امر بود که عکاسی از انحصار دربار خارج و به عرصه‌های دیگر جامعه کشیده شد، پس از آن عکس‌هایی در زمینه عکاسی مردم‌شناسانه، قوم‌نگارانه و مستندات اجتماعی و جامعه‌شناسی پدید آمد، به تعبیری مناسب‌تر با این طیف گستردۀ موضوعات عکاسی، دیگر به راحتی می‌شد ردپای دگرگونی های نظام اجتماعی قرن از سیاست گرفته تا فرهنگ و اجتماع را در عکس‌ها جستجو کرد و هیچ چیز بهتر از عکس نمی‌توانست نمایانگر این حقایق باشد.

در واقع تاریخ عکاسی در ایران و مراحل سیر و تحول آن مورد توجه بسیاری از پژوهشگران حوزه‌ی عکاسی و تاریخ قرار گرفته اما در این پژوهش‌ها به ندرت از اسناد تاریخی استفاده شده است. با توجه به اهمیت اسناد در بررسی‌های تاریخی به سبب هرچه روشن‌تر شدن مسیر پژوهش، هدف اصلی از گردآوری کتاب بررسی تاریخ عکاسی با تکیه بر اسناد مرتبط آن است.

این کتاب در سه بخش به نگارش درآمده است که در بخش اول به تاریخ عکاسی جهان پرداخته شده است. در این بخش در دو فصل فرایندهای عکاسی از ابتدا تا 1851 و از 1851 میلادی به بعد بررسی شده است.

بخش دوم اختصاص به آغاز عکاسی در ایران دارد. در فصل اول این بخش برخی فرایندهای رایج عکاسی در ایران نظیر داگروتیپ، کلودیون و .... معرفی شده است. در فصل دوم چند تن از عکاسان بنام دورۀ ناصری نظیر ژول ریشار، شاهزاده ملک قاسم میرزا، عکاسان ایتالیایی، فرانسوی و ... معرفی شده‌اند.

عکاسی در دورۀ ناصرالدین شاه به عنوان آغازگر و گسترش‌دهندۀ هنر عکاسی در ایران نیز بخش سوم را به خود اختصاص داده است. در دو فصل این بخش ابتدا اقدامات ناصرالدین شاه در جهت پیشبرد عکاسی بیان شده و سپس تأثیرات خروج عکاسی از دربار بررسی شده است.

پایان‌بخش کتاب نیز ضمایم و پیوست‌ها است که در آن فهرست نمودارها، عکس‌ها و اسناد آورده شده است.

فهرست مطالب کتاب:

مقدمه

بخش اول: تاریخ عکاسی جهان

درآمد

فصل اول: معرفی فرایندهای عکاسی از آغاز تا 1581 م

فصل دوم: فرایندهای عکاسی از 1850 به بعد

بخش دوم: آغاز عکاسی در ایران

درآمد

فصل اول: معرفی برخی فرایندهای رایج عکاسی در ایران

فصل دوم: معرفی چند تن از عکاسان بنام دورۀ ناصری

بخش سوم: عکاسی در دورۀ ناصرالدین شاه

درآمد

فصل اول: اقدامات ناصرالدین شاه در جهت پیشبرد عکاسی

فصل دوم: تأثیرات خروج عکاسی از دربار

پی‌گفتار: دورۀ پسا ناصری

نتیجه‌گیری

ضمایم و پیوست‌ها

فهرست نمودارها (چهار نمودار)

فهرست عکس‌ها (12 عکس)

فهرست اسناد (43 سند)