معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.

از قرن چهارم تا هفتم هجری عارفانی چون قشیری، هجویری، غزالی، نجم‌الدین رازی و شیخ محمود شبستری پا به عرصۀ هستی نهادند و سبب خلق آثار عرفانی بزرگ و ارزشمندی چون رسالۀ قشیریه، کشف المحجوب، کیمیای سعادت، مرصادالعباد و گلشن راز شدند که هر یک از این آثار به نوبۀ خود دارای ارزش و اعتبار والایی در قلمرو عرفان و همچنین دربردارندۀ اصطلاحات و مباحث عرفانی هستند و پس از قرن‌ها هنوز هم در نظر بزرگان علم و ادب اهمیت فراوانی دارند.

با آنکه شیخ محمود شبستری در جوانی درگذشت؛ اما از او چند اثر به نظم و نثر به یادگار مانده است. مهم‌ترین و مشهورترین آنها منظومۀ گلشن راز است که در 993 بیت در بحر هزج مسدس مقصور یا محذوف در جواب هفده سؤال منظوم از امیر سیدحسین حسینی هروی سروده شده است؛ به این ترتیب که به اشارت بهاءالدین یعقوب تبریزی فی‌المجلس بیتی از سؤال را به بیتی جواب گفته و بعد بر آنها ابیاتی افزوده است. تاریخ وصول سؤالات و آغاز نظم مثنوی گلشن راز سال 717 قمری بوده که در خود کتاب اینگونه به آن اشاره شده است:

گذشته هفت و ده با هفتصد سال                               ز هجرت، ناگهان در ماه شوال

رسولی با هزاران لطف و احسان                                رسید از خدمت اهل خراسان

................

و حضرت کرد نام نامه گلشن                                   شود زو چشم دل‌ها جمله روشن

او در مثنوی گلشن راز بسیار زیبا سخن گفته و گاهی سخنش چنان پخته و عمیق و شورانگیز است که به سخن عطار و مولوی شباهت دارد. این مثنوی حاوی اصطلاحات و تعبیرات عرفانی فراوانی است که شاعران آنها را در آثار خود به کار می‌برند؛ مانند خط و خال، خرابات، شمع، شراب، شاهد و .... .

در این کتاب اساس کار بر گلشن راز شیخ محمود شبستری است و اصطلاحات عرفانی آن بر اساس چهار کتاب دیگر یعنی کشف المحجوب، رسالۀ قشیریه، مرصادالعباد و کیمیای سعادت شرح شده است. در ابتدا ابیاتی که دارای اصطلاحات عرفانی است، از کتاب «مفاتیح الاعجاز فی شرح گلشن راز» شمس‌الدین محمد لاهیجی استخراج و ذیل هر بیتی شمارۀ بیت و صفحۀ آن بیان شده است. اگر لاهیجی دربارۀ اصطلاحی توضیحی بیان کرده، در زیر بیت و اصطلاح موردنظر ذکر شده و سپس به ترتیب زمانی اصطلاحات موردنظر از چهار متن عرفانی دیگر تشریح شده است. اگر در این کتاب‌ها نیز مطلبی مربوط به اصطلاحی بیان نشده باشد، از منابع دست اول ـ به ویژه فرهنگ‌های عرفانی ـ و منابع دست دوم استفاده شده است تا آن اصطلاح تشریح شود. در پایان هر اصطلاح عرفانی نیز اگر تفاوتی میان دیدگاه‌های عرفا وجود داشته، ذکر شده است.

فهرست مطالب کتاب:

مقدمه

فصل اول: شرح حال عرفا

شرح حال ابوالقاسم قشیری

شرح حال هجویری غزنوی

شرح حال ابوحامد امام محمد غزالی طوسی

شرح حال نجم‌الدین رازی

شرح حال شیخ محمود شبستری

فصل دوم: اصطلاحات عرفانی گلشن راز