معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.

این کتاب از جمله آثار مهم پژوهشی در حوزه نقد و بررسی گزیده شعر شاعران آزادی‌خواه ایرانی در عصر مشروطه و دوران معاصر است که با تلاش محمدعلی سپانلو و همکاری مهدی اخوت به چاپ رسیده است.

سپانلو پیش از درگذشتش، قرارداد چاپ این کتاب را با بوتیمار امضا کرده بوده اما با درگذشتش، بخشی از کار کتاب مربوط به بررسی آثار میرزاده عشقی و بازنگری در اشعار منتخب، نیمه‌کاره ماند که با درخواست انتشارات از مهدی اخوت، کار ناتمام سپانلو به پایان رسید.

کتاب آنتولوژی شاعران آزادی سندی مهم از تأثیر و نقش شاعران مبارز و انقلابی این مرزوبوم در تغییر سرنوشت ملت ایران با اشعار، آثار و فداکردن جانشان در راه استقلال و آزادی میهن است.

شاعرانی که در این کتاب به زندگی و شعر آنها پرداخته شده، به ترتیب عبارتند از: ایرج میرزا جلال الممالک، میرزادۀ عشقی، ابوالقاسم عارف قزوینی، فرخی یزدی، ابوالقاسم لاهوتی و ملک‌الشعرای بهار.

نویسنده در این کتاب ابتدا در پیش‌گفتار مربوط به هر شاعر دربارۀ شعر، زندگی و زمانۀ آن شاعر سخن گفته و اشعار یا احتمالا نثر هر کدام از شخصیت‌های مورد نظر خود را بررسی کرده است. در پایان هر بخش قسمتی با عنوان "گام به گام" آورده شده که این قسمت در واقع سال‌شمار زندگی هر نویسنده و شاعر است.

نویسنده دربارۀ ایرج میرزا می‌نویسد: «شهر شعر ایرج، شهری است با نماهای آراسته و ساخت‌هایی با ظاهر تمدنی امروز، اما قلب زندۀ شهر در خرابات یا در بیغوله‌های شبانه می‌تپد؛ در شیطنت‌های ذهن، در شوخی با ممنوعات و در جوّی از طعن و لعن و تخطئه و توهین و متلک‌پرانی و شکستن جبروت ظاهری و برملاساختن عیوب پنهان که یکی از جنبه‌های محجوب ادب فارسی از نظر خواننده ناراضی از روزگار بوده است و پاسخگوی همان نیاز روانی. دریغا، این بخش حساس، حاصل بالاترین جهش‌های طبع روان اوست». (ص 19)

در بخشی از این کتاب که مربوط به زندگی و آثار میرزاده عشقی است، می‌خوانیم:

«بی‌گمان زندگی عشقی نماینده تام و تمام رمانتیسم انقلابی دوران اوست. گرچه خود را مسئول تاریخ می‌داند اما شناختش از تاریخ آمیخته با احساسات سلحشورانه و رویایی است. همچنان که فرهنگ روزگارش را بیشتر حسی شناخته است تا تعقلی. در واقع او به دنبال یک «مد» رفته و نماینده آن شده است. عشقی نیز چون بیشتر ارواح حساسی که در دوران تحویل و تحول، عقل رسمی شوند، دستخوش نوعی دوگانگی است. از سویی شاعر قرن بیستم است، به کار بردن اصطلاح قرن بیستم (میلادی) به جای قرن چهاردهم (هجری قمری) در آن روزگار، معنی اجتماعی خاصی داشته است. قرن بیستم یعنی تجدد، یعنی انقلاب، یعنی صنعت و فن‌شناسی نوین. در برابر، قرن چهاردهم یعنی گذشته‌گرایی، یعنی سنت و آیین و قیافه قدیمی و راه‌حل‌های فرسوده و کهنه. اینکه عشقی نام روزنامه خود را «قرن بیستم» می‌نهد نشانه از گرایش او به چنان دیدگاهی است. دست‌کم در ظاهر لباس اروپایی می‌پوشد، اصطلاحات فرانسه به کار می‌برد و از دریچه پژوهش‌های شرق‌شناسان و به رسم عهد اعتلای احساسات وطنی در روشنفکران ـ که با تعظیم و تحسر از ایران باستان و آیین‌های آن یاد می‌کردند، پهلوی می‌آموختند و زرتشت را چون نماد بازگشت به ریشه‌ها بزرگ می‌داشتند ـ چند اثر مهم را در ستایش ایران کهن پدید می‌آورد؛ اما دوگانگی عشقی آنگاه شدیدتر می‌شود که خود می‌داند محصول جامعه سنتی است، پرورده ارزش‌های کهنه، خرافات و انحرافاتی است که مثل پوست به تنش چسبیده‌اند». (ص 237)

فهرست مطالب کتاب:

مقدمه ناشر

شهر شعر ایرج: زندگی و نمونه آثار ایرج میرزا جلال الممالک

پیش‌گفتار

قصاید، غزل‌ها، مقطعات و ...

داستان‌های منظوم

سروده‌های طنزآمیز

اشعار تربیتی

نمونه‌ای از نثر ایرج

گام به گام با ایرج

شهر شعر میرزادۀ عشقی: زندگی و بهترین اشعار میرزادۀ عشقی

پیش‌گفتار

گلگشتی در کلیات عشقی

گام به گام با عشقی

شهر شعر عارف: زندگی و بهترین آثار ابوالقاسم عارف قزوینی

شاعر ترانۀ ملی

جوانی

آزادی‌خواهی

مهاجرت

پیکار در صحنه‌ها

تبعید و خاموشی

گام به گام با عارف

شهر شعر فرخی: زندگی و نمونه آثار فرخی یزدی

شاعر مقتول

غزلیات، قصیده‌ها و ...

رباعیات

شعرهای بازیافته

گام به گام با فرخی

شهر شعر لاهوتی: زندگی و بهترین اشعار ابوالقاسم لاهوتی

اوج و سقوط شاعر

غزل‌ها و اشعار دیگر

رباعیات

آزمون‌های نوپردازی

گام به گام با لاهوتی

شهر شعر بهار: زندگی و بهترین اشعار ملک‌الشعراء بهار

زندگی به روایت شعر

در گوشه و کنار دیوان

گام به گام با بهار