معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.

نایب حسین کاشانی و فرزندش ماشاءالله خان دو نفر از افرادی بودند که مقارن با حوادث مشروطه و همراه افراد متعدد خود، بیش از ۱۰ سال مناطق مرکزی ایران از قم تا یزد و خور بیابانک و سمنان را در معرض تهاجمات گسترده قرار دادند؛ این کتاب به همین موضوع اختصاص دارد.

در اواخر پادشاهی مظفرالدین شاه و مقارن با حوادثی که منجر به انقلاب مشروطه شد، حوادث گوناگونی در گوشه و کنار کشور به وقوع پیوست که متعاقب آن بخش‌هایی از ولایات ایران دچار آشوب و ناامنی شد، یاغیان و آشوبگران در جاهای مختلف کشور سر برآورده و عرصۀ زندگی را بر مردم خاصه طبقات تنگدست و فقیر تنگ کردند، از جمله در مناطق مرکزی ایران چند آشوبگر قدرتمند سال‌های طولانی از هرج و مرج به‌وجودآمده استفاده کرده و برخی شهرها و روستاها را به تصرف درآورده و به غارت اموال مردم و دستبرد به کاروان‌ها و مسافران بین راه‌ها پرداختند. در شمار این یاغیان باید از نایب حسین کاشانی و فرزندش ماشاءالله خان نام برد، آن دو همراه با افراد خود بیش از ده سال مناطق مرکزی ایران از قم تا یزد و خوربیابانک و سمنان را در معرض تهاجمات گسترده خود قرار دادند. این کتاب عهده‌دار تحقیق در این موضوع است به انضمام اسناد و مدارکی از آنان که در کتابخانۀ مجلس شورای اسلامی موجود است. مؤلف در این کتاب اطلاعات مفیدی از اعمال این گروه و خرابکاری‌های آنان به دست می‌دهد.

این کتاب دربردارندۀ یازده فصل به انضمام بخش منابع و فهرست‌هاست. در فصل اول دربردارندۀ دو بخش است: در بخش اول منابع و مآخذ موضوع معرفی، بررسی و ارزیابی شده و به مهم‌ترین مآخذ مختصراً اشاره شده است. بخش دوم گزارشی است در باب پیشینۀ نایب حسین و نیاکان او.

فصل دوم گزارش کارها و یورش‌ها و اعمال ددمنشانه نایب حسین و ماشاءالله خان در کاشان و روستاها و شهرهای نزدیک به آن چون اردستان، قمصر و نطنز و بسیاری از آبادی‌های منطقه وسیع مرکزی ایران است.

فصل سوم: دربردارندۀ دو بخش است: بخش نخست گزارش یورش‌های نایب حسین و فرزندان و اتباع و افراد همراه او به ناحیه بیابانک و روستاهای آن منطقه و شرح فجایع اعمال آنان بین سال‌های 1327 تا 1330 قمری است. در بخش دوم این فصل حوادث سال‌های پایان قدرت نایب حسین و پسرش گزارش شده، در این سال‌ها نایب حسین به‌تدریج زمام کارها را به دست ماشاءالله خان سپرده و خود در حاشیه به سر می‌برد. این بخش با شرح دستگیری و اعدام آن دو و چند تن از سرکرده‌هایشان پایان می‌پذیرد.

فصل چهارم دربردارندۀ هشت مقاله در معرفی و نقد کتاب‌هایی که در دهه‌های اخیر در باب نایبی‌ها نوشته شده، این نقدها را نگارنده به مناسبت چاپ و انتشار این کتاب‌ها نگاشته و در مجلات معتبر به چاپ رسانده که در این کتاب به صورت یک‌جا آورده شده است.

فصل پنجم تاریخچه مختصر وقایع خوربیابانک در عصر ناامنی است یعنی دوره هرج و مرج پس از خروج یاغیان کاشان تا کودتای سال 1299 شمسی.

در فصل ششم اسناد واقعه نایب حسین و ماشاءالله خان موجود در کتابخانه مجلس به انضمام برخی نامه‌ها و اسناد منتشرنشده سازمان اسناد ملی ایران و چند مرکز دیگر که ذیل هر قسمت منابع آن ذکر شده، آورده شده است. جمعا این فصل دربردارندۀ 365 نامه و سند است.

فصل هفتم: اسناد خانوادگی. دربردارندۀ اسناد مجموعه شخصی نگارنده کتاب است و آنها نامه‌ها و اسنادی است که از بین اوراق بازمانده از و پدر پدربزرگ مؤلف استخراج کرده و کلا 55 سند و نامه است.

فصل هشتم متن اصلی فتح‌نامۀ نایبی سرودۀ منتخب‌السادات است که بر اساس نسخه خطی منحصربه‌فرد آن تصحیح شده و مقدمه‌ای بر آن افزوده شده است.

فصل نهم گزیدۀ فتح‌نامۀ ساختگی، بخش کوتاهی از منظومه فتح‌نامه است که دو دهه پیش به نام منتخب‌السادات به چاپ رسانده‌اند؛ اما اکیر ابیات آن را کسانی از شاعران معاصر سروده و در آن وارده کرده و چاپ کرده‌اند.

فصل دهم ضمایم کتاب و در سه ضمیمه است: اول ماجرای یورش‌های نایب حسین کاشانی به خوربیابانک است در چهار قسمت که در نشریه میراث بهارستان قبلا چاپ شده است. ضمیمۀ دوم اختناق کاشان دربارۀ انتخابات دوره ششم مجلس شورای ملی در کاشان است. ضمیمۀ سوم فهرست اموال منقول و غیرمنقول ماشاءالله خان بر اساس رساله موجود در سازمان اسناد ملی ایران است.

و بالاخره در فصل یازدهم عکس‌ها و تصاویر متعددی از نایب حسین و ماشاءالله خان و سرکرده‌ها و اتباع آنان از منابع مختلف استخراج و در این فصل جای داده شده است.

فهرست مطالب کتاب:

مقدمه

فصل اول:

بخش اول: بررسی و سنجش منابع

بخش دوم: پیشینه نایب حسین و دودمان او

فصل دوم: یاغیان کاشان در دوران قدرت

فصل سوم:

بخش اول: یورش‌های نایب حسین به خوربیابانک

بخش دوم: پایان غایله کاشان

فصل چهارم: هشت مقاله در نقد و بررسی منابع

فصل پنجم: عصر ناامنی، فرمانروایان خوربیابانک پس از نایب حسین

فصل ششم: اسناد واقعه نایب حسین و ماشاءالله خان در کتابخانه مجلس

فصل هفتم: نایب حسین در اسناد خانوادگی

فصل هشتم: فتح‌نامه نایبی

فصل نهم: گزیدۀ فتح‌نامۀ ساختگی

فصل دهم: ضمایم

فصل یازدهم: اسناد و تصاویر