معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.

یکی از عرفای دوره زندیه و اوایل قاجاریه، آقا محمدهاشم درویش شیرازی ذهبی (متوفی 1199 قمری) است. در احوال وی آمده است: «در عنفوان جوانی به شغل نویسندگی و استیفای خوانین زندیه روزگار می‌گذرانید و در اواسط حال استعفا نموده و یک مرتبه ترک دنیا گفت و روی به آخرت آورد و سر ارادت بر پای سید قطب‌الدین مذکور نهاد و به طریقۀ ذهبیه به درجات عالیه رسید و به دامادی سید مفتخر گردید و اذن ارشاد یافت و علی‌الجمله مردی مرتاض و عارفی ممتاز بوده و قریب نود سال از سن شریف آن مرجع ارباب نیاز گذشت که مرغ روح پرفتوحش از قفس خاک به عالم افلاک طیران نمود و کالبدش در حافظیه به جوار مزار خواجه شمس‌الدین محمد دفن گردید و در سال هزار و یکصد و نود و نه ...». یکی از متون مهم در احوالات وی دیباچۀ دیوانی است که توسط میرزا ابوالقاسم راز شیرازی نگاشته شده است. راز شیرازی این زندگینامه را در یک مقدمه و سه مسلک تدوین نموده است. مسلک اول در ذکر حالات جناب، مسلک ثانی در ذکر کرامات آن جناب ـ شامل بیست حکایت در احوالات آقاهاشم ـ و مسلک ثالث در ذکر سلسلۀ آن جناب.

تألیفات آقا محمدهاشم درویش شیرازی عبارتند از: مثنوی موسوم به ولایت‌نامه، رسالۀ مناهل التحقیق، دیوان اشعار، شرح منظوم حدیث بساط.

در این کتاب ابتدا رساله‌ای دربارۀ شرح حال آقا محمدهاشم درویش شیرازی و سپس منظومه ولایت‌نامۀ او آورده شده است.

اما میرزا ابوالقاسم راز شیرازی (متوفای 1286 قمری) از عالمانی که از وی آثار زیادی در زمینۀ کلام، شرح احادیث، عرفان و سلوک اسلامی به صورت نظم و نثر باقی مانده است. کلیات دیوان او شامل قصاید، غزلیات و رباعیات و ولایت‌نامه دو بار به دنبال دیوان کوثرنامه راز شیرازی چاپ سنگی شده بود. ابتدا به عنوان کوثرنامه در سال 1306 قمری به اهتمام میرزاهاشم تبریزی طبع گردید. این رساله دو بار دیگر در سال 1330 قمر یو در سال 1338 شمسی نیز به طبع رسید. برخی این اثر را مسالک نام نهاده‌اند ولی در این چاپ تحت عنوان «دیباچه» مسمی شده است.

نظر به کمیاب بودن دیباچۀ دیوان ـ که حاوی زندگینامۀ مفصل آقا محمدهاشم درویش شیرازی است ـ و ولایت‌نامۀ وی، دو اثر مذکور که حاوی مطالب مهم تاریخی و عرفانی بودند، انتخاب و توسط مصحح تصحیح شد. اشعار آقا محمدهاشم مشحون از آیات قرآنی و روایات مأثوره از ائمه اطهار (ع) است و از نظر عرفانی بسیار دارای اهمیت می‌باشند؛ با این حال اشعار او در برخی از موارد از وزن خارج شده یا دارای قافیه‌های نامناسب هستند.

سه نسخۀ مأخذ تصحیح دیباچه دیوان یا زندگینامه آقامحمدهاشم شیرازی به قلم ابوالقاسم راز شیرازی عبارتند از:

اول: نسخه خطی کتابخانه ملک به شماره 5690 به خط محمدباقر پسیان که از سالکان آن سلسله بود و نسخه اساس بوده است؛ دوم: نسخه‌ای به خط شخصی به نام محمدصادق و به اهتمام میرزا هاشم تبریزی در سال 1306 به چاپ سنگی رسیده است؛ سوم: حسب الامر پرویزخان سلماسی در سال 1330 قمری در تبریز به چاپ سنگی رسیده و نمونه‌ای از آن در کتابخانه ملی تهران به شماره 16026ـ6 موجود است.

ولایت‌نامه اثری منظوم از محمدهاشم شیرازی است که در سیر و سلوک و کرسی‌نامه ذهبی نوشته شده است. وی در ابتدا با نصایحی به سالکان طریقت و کسانی که به دنبال کسب علوم ظاهری هستند پرداخته و آنان را به راه عشق و عرفان رهنمون می‌گردد. بعد از این مطالب ناظم شروع به ذکر نام عرفا و اولیای الهی نموده و سپس کرسی‌نامۀ سلسلۀ ذهبیه را تا سید قطب‌الدین نیریزی ادامه می‌دهد.

نسخه خطی شناخته شده از ولایت‌نامه شامل این نسخ است:

اول: نسخۀ شمارۀ 89 از مجموعه فیروز که در کتابخانه مجلس نگهداری می‌شود و در سال 1305 قمری کتابت شده است.

دوم: نسخۀ شمارۀ 7410 از کتابخانۀ مرکزی دانشگاه تهران.

سوم: نسخه‌ای که توسط شارح مناهل التحقیق در شیراز مشاهده شده و به خط ابوالحسن نامی است.