معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.

اساطیر ایران، روایت‌ها و داستان‌های کهنی هستند که در برخی از این داستان‌ها، از موجودات شگفت سخن به میان می‌آید. این اساطیر از گذشتۀ افسانۀ ایران برمی‌آید که نگرش جامعه‌ای را که نخست از آن برخاسته است باز می‌نماید. این نگرش در راستای رویارویی خیر و شر، کارهای ایزدان و دلاوری‌های قهرمانان و موجودات افسانه‌ای است. اساطیر در فرهنگ ایرانی نقش مهمی ایفا می‌کنند و اگر در بررسی اساطیر ایران به تاریخ نیز توجه شود، دریافت از آنها فزونی می‌گیرد.

بدین منظور باید مرزهای سیاسی امروز نادیده انگاشته شده و تحولات تاریخی در ایران بزرگ در نظر آورده شود. ایران بزرگ پهنۀ این گستره است که بخش‌هایی از آسیای میانه را که بس آنسوتر از مرزهای ایران امروز است را دربر می‌گیرد. ویژگی‌های جغرافیایی این سرزمین با رشته‌کوه‌های بلندش در بسیاری از داستان‌های اساطیری نقش مهمی دارد. از مدارک باستان‌شناسی برمی‌آید که سابقۀ تمدن در ایران هزارۀ ششم پیش از میلاد است؛ اما در این کتاب تنها به تمدن ایران از هزارۀ دوم پیش از میلاد بدین سو پرداخته شده است.

هزارۀ دوم را معمولاً عصر مهاجرت می‌دانند. در این دوره در غرب ایران گونه‌ای جدید از سفال به چشم می‌خورد که این سفالینه‌ها به ظروف سفالی شمال شرقی ایران شباهت دارد و از ورود قوم جدیدی حاکی است. دیرینگی این سفالینه‌ها که به رنگ خاکستری روشن تا سیاه است، حدود 1400 سال پیش از میلاد است، این سفالینه‌ها را ظروف خاکستری قدیم یا اولین دوران آهن می‌نامند. نام نخستین دورۀ آهن نشانگر آغاز عصر آهن در این منطقه است.

اساطیر و افسانه‌های ایرانی بازتاب بقای سنت کهن فرهنگ و زبان در گسترۀ جغرافیای وسیعی است که ورای مرزهای سیاسی ایران امروز جای دارد. جابجایی‌های چادرنشینان، یورش‌ها، تغییرات سیاسی داخلی و دگرگونی‌های ناگهانی هیچ‌کدام مایۀ نابودی روایات کهن نشده‌اند، بلکه بر خلاف آن، این افسانه‌ها هزاران سال بر جای مانده‌اند. حفظ این روایات، سنت‌ها و مفاهیم اجتماعی گذشته‌های دور را زنده نگاه داشت و با این وجود مایۀ بقا و تحول زبان و ادبیات فارسی شد.

اساطیر ایرانی بیشتر سینه به سینه نقل می‌شد و تنها در ادوار متأخر بیشتر در دورۀ پارتیان و ساسانیان این داستان‌ها نوشته شد. این اساطیر که گروهی از آنها از دورۀ پیش از زرتشت سرچشمه می‌گیرند و گروهی اصل زرتشتی دارند، در دورۀ تسلط اعراب در قرن هفتم و پذیرش دین نوین اسلام باقی ماندند. با وجود آثار شاعران بزرگی چون دقیقی و فردوسی مردم توانستند این داستان‌ها را به زبان خود و نه‌تنها از روی ترجمه‌های عربی بخوانند و گوش کنند. از این نامه‌ها در ادبیات فارسی بسیارند، اما شاهنامۀ فردوسی به سبب زیبایی و وضوح زبان، جایگاه برجسته و بی‌نظیری دارد. رستم، سهراب، اسفندیار، پهلوانان شاهنامه، بخشی از زندگی هر ایرانی است و امروزه نیز گفتن و خواندن داستان‌های آنها معمول است.

اساطیر ایران نه‌تنها در ادبیات فارسی نقش مهمی ایفا کرده‌اند که صحنه‌های اساطیری که پهلوانان و هم‌آوردان آنها را نشان می‌دهد نیز به هنرهای تجسمی راه یافته است. نسخه‌های خطی شاهنامه از قرن چهارم میلادی منقش به تصاویر صحنه‌های این اساطیر و افسانه‌ها است.

در این کتاب از برخی از این اساطیر ایرانی و خاستگاه آنها سخن گفته شده است.

فهرست مطالب کتاب:

درآمد

ایزدان و آفرینش جهان ایران باستان

دیوان، موجودات افسانه‌ای و قهرمانان

شاهنامۀ فردوسی

موجودات افسانه‌ای و اساطیری شاهنامه

داستان‌های زرتشت، کوروش و اسکندر

تداوم سنت کهن

داستان‌های پریان و تعزیه

نتیجه