۲۰۰۸
۵۳۸
نان و سیاست: تأثیر بحران‌های نان بر سیاست و اقتصاد عصر ناصری

نان و سیاست: تأثیر بحران‌های نان بر سیاست و اقتصاد عصر ناصری

پدیدآور: مهدی میرکیایی ناشر: علمتاریخ چاپ: ۱۳۹۴مکان چاپ: تهرانتیراژ: ۵۵۰شابک: 6ـ735ـ224ـ964ـ978 تعداد صفحات: ۵۵۰

خلاصه

این کتاب به تأثیر بحران‌های نان در سیاست‌ و اقتصاد عصر ناصری می‌پردازد و کتابی آکادمیک محسوب می‌شود.

معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.

 

این کتاب به تأثیر بحران‌های نان در سیاست‌ و اقتصاد عصر ناصری می‌پردازد و کتابی آکادمیک محسوب می‌شود.

بحران‌ نان در دوره ناصری در زمره بحران‌های مستمر و دامنه‌داری بود که هر از چند گاهی رخ می‌داد. این بحران‌ها باعث بلواهایی در نقاط مختلف کشور می‌شد و حکومت را بارها به عقب‌نشینی واداشت. بسیاری از حکام ولایات، وزرا و حتی چند صدراعظم ناصری به سبب همین بلواها و اعتراض‌ها برکنار شدند. پس از تکرار قحطی‌های نان در ایران شوراهای نان در برخی از ولایات تشکیل شد و حکومت به ناچار برای حل این بحران تن به مذاکره با نخبگانی همچون علما و تجار آن زمان داد و بدین ترتیب شوراهای نان اندیشه امور کشور به دست مردم را تقویت کرد و زمینه‌ساز انقلاب مشروطیت شد.

عصر ناصری به عنوان دوره‌ای که بیشترین زمینه‌های فکری و اقتصادی نهضت مشروطیت در آن شکل گرفته، همواره شایسته بررسی و توجه بیشتر بوده است. در این میان اتکای کامل اقتصاد این عصر به کشت غلات و نقش محوری نان در تغذیۀ بیشتر مردم، پژوهشگران را به تأمل وامی‌دارد تا تأثیر بحران‌هایی که بر اثر نوسان قیمت غله و نان شکل می‌گرفته را بر حیات اقتصادی، اجتماعی و سیاسی کشور بررسی کنند.

در این کتاب نخست به جایگاه کشت غلات در اقتصاد عصر ناصری پرداخته شده است و به نقش حداکثری مالیات ارضی درآمدهای حکومت و رتبۀ بالای غلات در این درآمدها توجه نشان داده شده است. سپس تلاش شده نقش محوری «نان» به عنوان خوراک اصلی اکثریت مردم کشور توصیف و تشریح شده است و به‌ویژه با مقایسۀ میزان درآمدهای برخی طبقات با قیمت نان بر این نکته که بیشتر درآمدهای ایشان به خرید نان اختصاص می‌یافت و در نتیجه غذای اصلی آنها نان بود، تأکید شده است.

بررسی علل گرانی نان و قحطی‌ها از دغدغه‌های دیگر نویسندگان در این پژوهش بوده است. این علل در سه گروه عمدۀ اقلیمی و طبیعی، اقتصادی و علل انسانی خلاصه می‌شوند. نگاه آماری به تعداد و زمان وقوع گرانی و قحطی‌های نان و مناطقی که دچار این وضعیت می‌شدند، پرسش‌ها و به تبع آن تحلیل‌هایی را موجب می‌شود که بر آگاهی در این حوزه می‌افزاید.

در این فصل به واکنش حکومت ناصری به بحرانی شدن مسئلۀ نان پرداخته و نشان داده شده که باوجود ضعف جدی دیوانسالاری قاجار و استبداد سرشته در نهاد حکومت مرکزی و حکام ولایات، حکومت برای گریز از عواقب بسیار سخت بحران‌های نان وادار می‌شد، تدابیری را برای کاستن از این پیامدها اتخاذ کند. این امر دیوانسالاری فرسوده ناصری را به اندکی تحرک وامی‌داشت.

در فصلی که بحران‌های اقتصادی ناشی از مسئله نان اختصاص دارد، بحث از ملموس‌ترین پدیدۀ قحطی یعنی کاهش جمعیت آغاز شده و سپس از تأثیر این پدیده بر کشاورزی و نیز تجارت داخل سخن گفته شده است. بحران‌های مالی که در طول و پس از قحطی گریبانگیر سطوح مختلف جامعه می‌شد افزون بر رکود اقتصادی در حوزه‌هایی همچون مالکیت ارضی نیز مؤثر بود. در این فصل نخست به رکود دادوستد و مبادلات تجاری داخلی و خارجی پرداخته شده و سپس تلاش شده بحران مالی دولت در ایام قحطی تشریح شده است. تلاش نویسنده در این بخش بر این بوده که از سویی علل و اسباب بحران مالی دولت تشریح شده و از سویی به نتایج آن پرداخته شده است. سعی شده افزون بر بحرانی که دامنگیر حکومت می‌شد، پیامدهای قحطی برای سه گروه جمعیتی کشور یعنی شهرنشینان، ایلات و روستاییان تشریح شده و تأثیر قحطی و گرسنگی بر ابعاد زندگی هر یک از آنها که تفاوت‌های عمده‌ای با گروه‌های دیگر دارد بررسی شده است.

همچنین در این بخش تلاش شده تأثیرات مختلف قحطی و رکودی که در کشاورزی رخ داده بود، بر مالکیت زمین ارزیابی و سپس نتایج این تحولات تحلیل شده است.

پیامدهای سیاسی قحطی و گرانی نتیجۀ بحران‌های اقتصادی آن بود. تحول در روابط حکومت و مردم در پی بلواها و شورش‌های نان از نکات بسیار مهمی بوده که تلاش شده زوایای مختلف آن روشن شود. استمرار این بلواها در موارد متعدد به عقب‌نشینی حکومت در برابر مردم می‌انجامید؛ حکومتی که مهم‌ترین ویژگی آن استبداد و خشونتش بود.

بدل شدن مسئلۀ نان به ابزاری برای توطئه‌های سیاسی نکته‌ای بود که به علت تکرار پیاپی آن در دربار ناصری و حکومت ولایات نباید در این پژوهش مغفول می‌ماند. اهمیت بحرانی شدن وضعیت نان و غله به‌حدی بود که به ابزاری کارا و مؤثر برای حذف رقیبان سیاسی بدل می‌شد و به بی‌ثباتی سیاسی و تغییر پی‌درپی حکام ولایات دامن می‌زد. توسعۀ نفوذ سیاسی علما، تجار و ملاکان از نتایج مهم قحطی‌ها بود. بحران‌های نام به همان میزان که نفوذ این سه گروه را افزایش می‌داد، از قدرت حکومت قاجار می‌کاست. در بخش سوم تلاش شده علل و نتایج این نفوذ روزافزون بررسی شود.

در بررسی بحران‌های اجتماعی ناشی از مسئلۀ نان این بحران‌ها به دو دسته تقسیم شده‌اند؛ نخست بحران‌هایی که در سطح جامعه به وقوع می‌پیوست؛ مانند تکدی‌گری، قتل، دزدی، توقف امور خیریه و ... و دوم بحران‌هایی که دامنگیر خانواده‌ها می‌شد. این بحران‌ها نیز از آنجا که نتیجۀ پیامدهای اقتصادی و سیاسی بودند، در پایان بحث آورده شده است.

فهرست مطالب کتاب:

مقدمه

فصل اول: مسئلۀ نان در عصر ناصری

فصل دوم: پیامدهای اقتصادی گرانی و قحطی نان

فصل سوم: پیامدهای سیاسی و اجتماعی قحطی و گرانی نان

پی‌گفتار

نظر شما ۰ نظر

نظری یافت نشد.

پربازدید ها بیشتر ...

دربارۀ ارتباطات: ارتباطات و تجلی آن در ادبیات و شعر فارسی

دربارۀ ارتباطات: ارتباطات و تجلی آن در ادبیات و شعر فارسی

حمید مولانا

در این کتاب ابتدا دایره یا جهان و عالم ارتباطات انسان را در یک الگوی پنج‌گانه به این ترتیب خلاصه شده

درآمدی بر شناخت هنر مدرن

درآمدی بر شناخت هنر مدرن

مانیکا بوم ـ داچن و جَنِت کوک

این کتاب به جای آنکه به توالی تاریخ جنبش‌های هنری بپردازد، با رویکردی موضوعی، برخی شاهکارهای هنر مدر

منابع مشابه بیشتر ...

حلقه‌های گمشده: برگ‌هایی از تاریخ اقتصادی و اجتماعی ایران عصر صفوی (مجموعه مقالات)

حلقه‌های گمشده: برگ‌هایی از تاریخ اقتصادی و اجتماعی ایران عصر صفوی (مجموعه مقالات)

رودی متی

این کتاب شامل مجموعه مقالات رودی متی شرق‌شناس و ایران‌شناس بنام هلندی است که خدمات شایان توجهی به فر

بازرگانی و اصناف پیشه ور در عهد صفوی

بازرگانی و اصناف پیشه ور در عهد صفوی

مهدی کیوانی

محور اصلی این تألیف را می‌توان تلاشی برای توصیف تجارت، صنف تجار و اصناف پیشه‌ور عهد صفویه عنوان کرد.