معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.

جمالزاده بزرگ‌ترین یا یکی از بزرگ‌ترین نویسندگان روزگار اخیر است. دیگری بی‌شک صادق هدایت است. درباره زندگی و آثار او کارهای زیادی شده، که کتاب مهرداد مهرین و کتاب سودمند دکتر محمدعلی کاتوزیان از آن جمله‌اند. نامه‌هایی که جمالزاده به اشخاص مختلف نوشته از 6000 نامه افزون است. در این مجموعه نیز 35 نامه کوچک و بزرگ گردآمده که آن بزرگوار به علی اصغر حلبی نوشته است.

آنچه سبب طبع نامه‌های عموجمال شد، اطلاعات مفید فرهنگی، ادبی، انتقادی و عرفانی است که در خلال نامه‌های دوستانه که سرشار از عواطف انسانی و احساسات رقیق قلبی با سبکی ساده و روان بیان شده است. آغاز این مکاتبات به زمستان سال 1353 برمی‌گردد که استاد حلبی نامه‌ای به جمالزاده می‌نویسد و از مرارت‌های دوران کودکی و نوجوانی، شاگردی نزد شیخی فاضل و مدرسی شریف از اهالی اردبیل، مساعدت مالی جوانی گمنام برای ثبت‌نام در دانشگاه تهران، دوستی با کسانی چون دکتر محمد استعلامی و استاد همایی و فعالیت‌های علمی در نقد و تحلیل «عرفان و تصوف ایرانی»، نقد کتاب «پرده پندار» و تألیف و تهیۀ «خواندنی‌های ادب فارسی» داد سخن می‌دهد. جمالزاده قبل از دریافت این نامه از طریق کتاب «تاریخ فلاسفۀ ایرانی» با نام علی‌اصغر حلبی آشنا شده بود، در صدد پاسخگویی و نقد آثار استاد حلبی برمی‌آید و پایۀ دوستی استواری بنا می‌گردد. تنوعی که در این نامه‌هاست اغلب سبب می‌شود مطالب در نظر خوانندگان، دلپذیر و عاری از یک‌نواختی باشد. چنان‌که بعد از احوال‌پرسی و ذکر و یاد دوستان و بزرگان علمی ـ ادبی اغلب به نقد اثر، اوضاع سیاسی ـ اجتماعی و فرهنگی کشور پرداخته شده است. گاهی از مسلمان شدن همسر آلمانی‌اش (إگی‌خانم) می‌نویسد (نامۀ 25)، گاهی از بیماری همسر شکوه می‌کند (نامۀ 20)، گاه از ارادت خود به سیدمحمدحسین شهریار سخن می‌گوید (نامۀ 27)، گاه از سختی زندگی و مالیات سنگین ژنو می‌نویسد (نامۀ 12)، گاه به دادرسی دوستان قدیم می‌پردازد (نامۀ 28)، گاه از اوضاع مملکت سخن می‌راند (نامۀ 9)، گاه پرسش‌های خود را در ذیل نامه از استاد حلبی خواهان است (نامۀ 31، 33 و ...) و اغلب به نقد علمی ـ ادبی دکتر حلبی می‌پردازد (نامه‌های 1، 4، 8، 15، 6).

نامۀ 28 مربوط به نویسندۀ پرکار مهرداد مهرین است که گویا از آزار همسایگان ـ و لابد از ناچاری ـ نامه به جمالزاده نوشته و از او استمداد کرده است. جمالزاده هم نامه‌ای مؤثر و نسبتاً طولانی به وزیر دادگستری وقت نوشته و دستور داده که علی‌اصغر حلبی آن را شخصاً به دفتر وزیر ببرد و آن را به گونه‌ای به دست خود وزیر برساند و او این کار کرد؛ یعنی نامه را برده و با زحمت بسیار به وزیر رسانیده است.

نامۀ (18) دو بخش عمده دارد: اول اصرار جمالزاده به چاپ آثار فکاهی‌نویس و طنزپرداز معروف ابوتراب جلی که بسیار انسانی لطیف است و احکایت از بلندنظری دارد و دومی دربارۀ مرحوم علامه قزوینی است.

نامه‌های عمو جمال، عنوانی است که از دست‌نوشته‌های جمالزاده برگزیده شده (نامۀ شمارۀ 22) و مربوط به وقفۀ یازده‌ماهه‌ای است که در کار تدریس استاد حلبی ایجاد می‌شود و جمالزاده مبلغی (3000 تومان) از ژنو برای ایشان می‌فرستد تا برای دخترش یک جفت کفش به نام و یاد «عمو جمال» تهیه کند.

در نامۀ ششم دربارۀ کتاب «خواندنی‌های ادب فارسی» اینگونه آمده است: «من در بدو امر همین که کتاب به دستم رسید، خیال کردم حلبی شأن نزول اصطلاحات و ضرب‌المثل‌های فارسی را در کتاب آورده است (یعنی همان کاری را که خدابیامرز امیرقلی امینی تحت عنوان "داستان‌های امثال" انجام داده است و الحق خدمت ارزنده‌ای کرده است که مشکور است) ولی به محض آنکه شروع به مطالعه کردم دیدم کار مشکل و گرانبهای دیگری را به عهده شناخته و الحق خوب هم از عهده برآمده است؛ ولی خود او هم اذعان دارد که هنوز به درجۀ کمال نرسیده است؛ بدین معنی که با قصه‌ها داستان‌های بسیاری به دست می‌آید که باید به خواست پروردگار در مجلدات آیندۀ کتاب بیاید»(صفحه 71).