جغرافیای سیاسی در شاهنامۀ فردوسی
خلاصه
شاهنامه یک سند کهن از ریشهداربودن پدیدههای سیاسی کشور، حکومت، سرزمین، ملت و مرز است. بر این پایه، کتاب به بررسی شیوههای کهن ایرانیان در آیین کشورداری و کشورسازی، پاسداری از سرزمین و مرز، تقسیمات کشوری، حکومت و عناصر ساختاری آن، روابط خارجی، مفاهیم ایران شناسی در گسترۀ جغرافیا، تاریخ و هویت ایران در این اثر سترگ میپردازد.معرفی کتاب
برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.
شاهنامه گزارشی است که پهلوانان و قهرمانان در تلاش برای ماندگاری کشور از خود نشان می دهند. فردوسی آن را از دل اسطورهها و تاریخ ایران بیرون میکشد و با زیبایی و اعجاز شاعرانه به تصویر در میآورد. فردوسی در سدههای نخستین اسلامی، بررسی و سرایش تاریخی و اسطورهای ایران را آغاز کرد. او از سازندگان هویت ایرانی است. شاهکار او توضیح گستردهای از چگونگی پیدایش و پیشرفت کشور در ایران باستان به دست میدهد.
شاهنامه یک سند کهن از ریشهداربودن پدیدههای سیاسی کشور، حکومت، سرزمین، ملت و مرز است. بر این پایه، کتاب به بررسی شیوههای کهن ایرانیان در آیین کشورداری و کشورسازی، پاسداری از سرزمین و مرز، تقسیمات کشوری، حکومت و عناصر ساختاری آن، روابط خارجی، مفاهیم ایران شناسی در گسترۀ جغرافیا، تاریخ و هویت ایران در این اثر سترگ میپردازد.
این کتاب در هشت فصل و بدین ترتیب نگاشته شده است. در فصل اول دربارۀ سیر تطور ایده «ایران» و هویت سرزمینی آن سخن رانده شده است. البته قبل از آن این نکته بررسی شده که ایران چیست، چه چیزی به ایران باستان استواری میبخشد و این دوگانگی در نامیدن از کجا پدید آمده است؟ سامان، مفهومی از ایران باستان؛ حکومت، سرزمینگرایی و سامان در ایران باستان؛ تأثیر بر تمدن غرب؛ هویت ایران پس از اسلام و ... عناوین شکلدهندۀ این فصل هستند.
فصل دوم به "بررسی مفهوم کشور در شاهنامۀ فردوسی" میپردازد. شاهنامه افزون بر اینکه یک مرجع تاریخی، هویتی، ادبی و واژگانشناختی در فرهنگ ایران است، مفاهیم سیاسی حکومت و کشور را نیز درون خود دارد. شاهنامه نظم گزیدهای از تلاشهای اساطیری و تاریخی ایرانیان در پیدایش و ماندگاری کشور است. در این فصل اندکی از مفهوم کشور، تعریف آن، پیریزی نهاد کشور و رویدادهای تاریخی آن تا زمانه فردوسی بررسی شده است. سپس با بهرهگیری از اشعار شاهنامه، به شناسایی مفاهیم کشور، سرزمین سیاسی، شهر، بوم و مرز پرداخته شده است. در پایان نشان داده شده که شاهنامه سند آشنایی ایرانیان با مفهوم کشور در دورههای باستان و سدهها پیش از وستفالی است.
مرز واژهای کهن در زبان فارسی است. آنچه امروزه از این واژه برداشت میشود، با کاربرد آن در گذشته متفاوت است. همۀ کاربردهای واژۀ مرز در شاهنامه نشان میدهد مرز تنها به مفهوم سرزمین سیاسی و برابر با واژگان کشور (در معنای سرزمینی) بوم و شهر است. در فصل سوم پدیدۀ «مرز» در شاهنامه بررسی شده است.
فردوسی در سدههای نخستین اسلامی بررسی تاریخی و اسطورهای ایران را آغاز کرد. او از سازندگان هویت ایرانی است که از زبان قهرمانان گوناگون شاهنامه ایران را میستاید. مفهوم ایران بسته به شیوههای گوناگون کشورداری و فرمانروایی دورههای باستان در شاهنامه بازتابهای چندگانهای دارد. کابردهای نام ایران یا قرارگیری این نام در کنار مفاهیم جغرافیایی یا جغرافیایی ـ سیاسی همچون زمین و شهر تعریفهای چندگانهای از ایران در شاهنامه میآفریند. مفاهیم ایرانشهر و ایرانزمین در برداشت نخست به نظر میرسد مفهومی یگانه داشته باشند؛ اما بررسی شاهنامه و آگاهیهای تاریخی از دورۀ ساسانیان تفاوت ماهوی این دو مفهوم را آشکار میکند. در فصل چهارم این مفاهیم در شاهنامه بررسی شدهاند.
در فصل پنجم با نگاهی به تاریخی بودن پدیده ملت در جهان سیاسی، نشان داده میشود شاهنامه یک سند کهن از ریشهداربودن پدیده ملت در جهان و بهویژه هویت و ملیت ایرانی است. از اینرو به بررسی نقش مردم، تعریفها و روابط سیاسی و اجتماعی آن از دیدگاه شاهنامه پرداخته شده است.
آنچه در منابع کهن ایرانی از جمله در اوستا، نوشتههای پارسی میانه و شاهنامه فردوسی آمده، به مانند روایتهای آنان از تاریخ ایران متفاوت است. در این منابع از شهرهایی به عنوان پایتخت یاد شده که هرچند در تاریخ ایران اهمیت آیینی، سیاسی و مذهبی داشتهاند، اما هرگز پایتخت نبودهاند. در فصل ششم مفهوم پایتخت در اسطوره و حماسههای ایرانی بررسی شده است.
حکومت یکی از بنیادیترین عناصر پیدایش، ماندگاری و هویت ملی ایرانیان در همۀ دورههای تاریخی است. نوشتار فصل هفتم نشان میدهد شاهنامه دارای سویه سیاسی نیرومند در تفسیر چارچوبهای تاریخی از ایران باستان است. اندیشه سیاسی حکومت در ایران باستان؛ حکومت در شاهنامه؛ عناصر ساختاری حکومت در شاهنامه؛ جهان سیاسی شاهنامه؛ روابط خارجی و .... از عناوین این فصل هستند.
شیوه تقسیمات کشوری ساسانیان نهتنها برنامهای رسا از سیاستهای اداری حکومتهای ایرانی پیش از اسلام است، بلکه پس از اسلام نیز تا اندازۀ بسیاری مورد تقلید عربهای تازهمسلمان قرار گرفت و تا دورۀ معاصر ادامه یافت. در فصل آخر کتاب به بررسی چگونگی، روشها، کنشها، اختیارات فرماندهان ایلات، نظارت و کنترل، روابط مالی، جنبههای گوناگون سازمان سیاسی فضا، ریشهها و بنیادها، هدفها و کیفیت اعمال مدیریت سیاسی در بخشهای ناهمگون فضایی و سرزمینی و به گونهای فراگیر مناسبتهای سیاسی و اداری میان حکومت مرکزی و ایالات در ایران پرداخته میشود.
فهرست مطالب کتاب:
مقدمۀ دکتر پیروز مجتهدزاده
مقدمۀ نویسنده
فصل اول: پیدایش هویت ایرانی و تطور مفهوم کشورstate در ایران
فصل دوم: بررسی مفهوم کشور در شاهنامۀ فردوسی
فصل سوم: مرز در شاهنامه فردوسی
فصل چهارم: ایران، ایرانشهر و ایرانزمین
فصل پنجم: شاهنامۀ فردوسی و ملیت ایرانی
فصل ششم: پایتخت در اسطوره و حماسههای ایرانی
فصل هفتم: آیین شهریاری و روابط بینالمللی در شاهنامه
فصل هشتم: آیین و مناسبات تقسیمات کشوری در ایران باستان
پربازدید ها بیشتر ...
ایل بختیاری در دورۀ قاجار
آرش خازنیموضوع این کتاب تأثیر متقابل حکومت و ایل در حاشیۀ ایران در دورۀ قاجار است. بررسی تاریخ اتحادیۀ ایلی ب
قفلهای دستساز آذربایجان
رحمان احمدی ملکیاز بین آثار فلزی، قفل به دلیل دارابودن نوعی رمز عملکرد و درونمایۀ رازگون، از اهمیت زیادی در حیطۀ تل
منابع مشابه بیشتر ...
زندگی علیه مرگ: یادنامهای برای صادق چوبک (چند جستار و سه طرح چاپنشده از او)
علی فردوسیاین کتاب افزون بر جستارهایی که در کنفرانسها خوانده شده یا در نشریات منتشر شده است، دربرگیرندۀ مطالب
از آفرینش تا یزدگرد: تاریخ ایرانیان به روایت شاهنامه
سیروس کریمی بختیاریاین کتاب، درواقع مروری است بر تاریخی که از پیدایش بشر «ابوالبشر» شروع شده و تا فروپاشی فرمانروایی س
نظری یافت نشد.