معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.

در این کتاب لغت‌ها و اصطلاح‌های دوره‌ای مشخص از تاریخ اسلام، یعنی از عصر جاهلیت (150 ـ 200 سال قبل از اسلام) تا سال 334 قمری (آغاز دورۀ خلافت عباسی) مطالعه و گردآوری شده است.

تاریخ اسلام و بررسی و مطالعۀ آن در شرایط کنونی از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است، به گونه‌ای که نه‌تنها پژوهشگران و دانشجویان زیادی را به خود مشغول کرده است، بلکه بسیاری از مردم عادی نیز همواره با مفاهیم آن سروکار دارند. از طرفی برای فهم درست از شرایط هر دورۀ تاریخی، آشنایی با لغت‌ها و اصطلاح‌های آن دوره ضروری است. این آشنایی چنان تصویر روشنی از فرهنگ، آداب فردی و اجتماعی، شرایط اقتصادی و سیاسی، اندیشه‌ها و باورها و رسوم و حتی شرایط اقلیمی یک برهۀ تاریخی به دست می‌دهد که رسیدن به آن برای هر پژوهشگری نیازمند سال‌ها مطالعه است. بدیهی است که هر رخداد تاریخی بر بستری از شرایط اجتماعی، سیاسی، فرهنگی و اقتصادی شکل می‌گیرد و پژوهشگر بدون شناخت این شرایط هرگز به تحلیل درستی از چگونگی آن رخداد نخواهند رسید. از این‌رو می‌توان گفت اینگونه پژوهش‌ها دربارۀ لغت‌ها و اصطلاح‌های دوره‌های مختلف تاریخی و گردآوری نتایج آن در یک جا از نیازهای پایه‌ای در تحقیق‌های تاریخی است. در مطالعۀ منابع مختلف تاریخ اسلام، با لغت‌ها و اصطلاح‌های خاصی روبرو می‌شویم که دریافت مضمون و مفهوم آن برای دانشجویان و حتی متخصصان این حوزه مشکل است و چه‌بسا آشنانبودن با آنها برداشت‌های متفاوت و متناقضی از یک متن تاریخی را به همراه داشته باشد.

در این کتاب لغت‌ها و اصطلاح‌های دوره‌ای مشخص از تاریخ اسلام، یعنی از عصر جاهلیت (150 ـ 200 سال قبل از اسلام) تا سال 334 قمری (آغاز دورۀ خلافت عباسی) مطالعه و گردآوری شده است. بنابراین یکی از ویژگی‌های این اثر اختصاص آن به دورۀ تاریخی خاص است؛ زیرا بی‌توجهی به زمان استفاده از لغت‌ها برای پژوهشگر تاریخ اسلام، باعث دست‌نیافتن به مفهوم درست و سردرگمی است. در این اثر در پایان توضیح‌های هر لغت و اصطلاح، منبع مورد استفاده بیان شده است.

ویژگی مهم دیگر این فرهنگ، پرداختن به همۀ موضوع‌های دورۀ زمانی مورد بحث است. در این فرهنگ به نام اشخاص، مکان‌های جغرافیایی، اوزان و مقادیر، دواین، اصطلاح‌های رایج در میان عرب جاهلی، لقب‌ها و کنیه‌ها، ایام و قیام‌های مهم، جنگ‌ها و غزوه‌ها، پیمان‌ها، فرقه‌ها و مذهب‌ها پرداخته شده است.

روش گردآوری مطالب در این فرهنگ کتابخانه‌ای بوده و سعی گردآورنده بر آن بوده تا با مطالعۀ منابع و کتاب‌های قدیم تاریخ اسلام و نیز کتاب‌های تحقیقی جدید، مطالبی مفید را تدوین و به علاقمندان به پژوهش در تاریخ اسلام ارائه نماید.

منابع این تألیف به دو دستۀ منابع دست اول و منابع تحقیقی جدید تقسیم می‌شوند که هر کدام در نوع خود مهم هستند. از منابع دست اول می‌توان به این کتاب‌ها اشاره کرد: تاریخ طبری، تاریخ کامل ابن اثیر، مروج الذهب مسعودی، تاریخ یعقوبی، اخبار الطوال دینوری، سیرة النبویه ابن هشام، التنبیه و الاشراف و مقدمۀ ابن خلدون.

از منابع جدید نیز می‌توان به این کتاب‌های اشاره کرد: خراج و نظام‌های مالی دولت‌های اسلامی، تاریخ عرب قبل از اسلام، تاریخ صدر اسلام (عصر نبوت)، تاریخ پیامبر اسلام و ... .

در گردآوری این کتاب تلاش گردآورنده بر این بوده تا از ارائۀ نظر و داوری در خصوص مدخل خودداری و فقط به انعکاس مطالب منبع مورداستفاده بسنده کرده تا از بروز هرگونه اشتباهی جلوگیری شود. نکتۀ دیگر اینکه عبارت‌های کلی نظیر: جنگ، قیام، سریه و ... که شامل جنگ‌های مختلف، سرایا و غزوه‌های پیامبر و مواردی دیگر از این قبیل را باید در ذیل عبارت کلی جستجو کرد، اگرچه بعضی نیز به صورت جداگانه آمده‌اند.