معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.

محمدعلی اسلامی ندوشن در سال ۱۳۰۴ در ندوشن یزد به دنیا آمد. تحصیلات ابتدایی را نخست در مدرسه ناصرخسرو ندوشن، سپس مدرسه خان یزد، پس از آن به دبستان دینیاری رفت و دبیرستان را تا سوم متوسطه در دبیرستان ایرانشهر یزد گذراند. برای ادامه تحصیل در سال 1323 به تهران عزیمت کرد و بقیه دوره متوسطه را در دبیرستان البرز به پایان رساند، سپس برای ادامه تحصیل وارد دانشکده حقوق دانشگاه تهران شد و به دریافت لیسانس توفیق یافت. پس از آن به منظور تکمیل تحصیلات به اروپا عزیمت نمود. مدت 5 سال در فرانسه و انگلستان به اندوخته‌های علمی خود افزود و با گذراندن پایان‌نامه دکترای خود به نام «کشور هندو کامنولث» به دریافت دکترای حقوق بین‌الملل از دانشکده حقوق دانشگاه پاریس نائل آمد. از حدود 12 سالگی سرودن را آغاز کرد و پس از آمدن به تهران در دوران دبیرستان، حرفه‌ای‌تر شعر می‌گفت. در این زمان بعضی از قطعه شعرها را در مجله سخن منتشر می‌کرد. فعالیت‌های او در دوران تحصیلات در اروپا، بیشتر آشنایی با زبان فرانسه و شرکت در سخنرانی‌های دانشگاه سوربن بود و به جز چند داستان کوتاه و چند قطعه شعر و پایان‌نامه دکترایش چیز دیگری ننوشت. در سال 1334 پس از بازگشت به ایران، چند سال در شغل قاضی دادگستری خدمت کرد. پس از ترک خدمت در دادگستری، به تدریس حقوق و ادبیات در برخی دانشگاه‌ها و آموزشگاه‌های عالی، از جمله: دانشگاه ملی، مدرسه عالی ادبیات، مدرسه عالی بازرگانی و مؤسسه علوم بانکی پرداخت. در سال 1348 به دعوت پروفسور فضل الله رضا (رئیس وقت دانشگاه تهران) به همکاری با دانشگاه تهران دعوت شد و براساس تألیفاتی که در زمینه ادبیات انتشار داده بود، جزء هیئت علمی دانشکده ادبیات دانشگاه تهران قرار گرفت و تدریس نقد ادبی و سخن‌سنجی، ادبیات تطبیقی، فردوسی و شاهنامه، شاهکارهای ادبیات جهان در دانشکده ادبیات و تدریس تاریخ تمدن و فرهنگ ایران را در دانشکده حقوق برعهده گرفت و تا سال 1359 که به انتخاب خود از دانشگاه تهران بازنشسته شد، ادامه داشت. وی در شمار شاعران اندیشمند و نویسندگان توانا و برجسته‌ای است که از سال 1327 اشعارش در مجله سخن و برخی از مجلات دیگر انتشار یافت و مورد توجه قرارگرفت. دکتر اسلامی ندوشن در مدت 50 سال بیش از 45 کتاب و صدها مقاله در باب فرهنگ و تاریخ ایران و ادبیات فارسی به رشتۀ تحریر درآورده است. از آثار وی می‌توان به: ایران را از یاد نبریم، داستان داستان‌ها، زندگی و مرگ پهلوانان در شاهنامه، ایران و تنهایی‌اش، هشدار روزگار، ایران چه حرفی برای گفتن دارد، راه و بیراه و ... اشاره کرد.

دکتر محمدعلی اسلامی ندوشن نویسنده و مترجم نامدار کشور فرهنگ‌مداری است که بیش از هر نویسنده‌ای درباره ایران و فرهنگ نوشته، کار روشنفکری خویش را با پرهیز از محافظه‌کاری و انقلابی‌گری امتداد بخشیده و بر ضرورت استقرار عقلانیت در جامعه تکیه داشته و دارد. تیراژ آثار او نشان می‌دهد که او یکی از پرمخاطب‌ترین نویسندگان ایرانی است. شاید به این دلیل که از پیچیده و مبهم سخن گفتن به شدت پرهیز داشته و دارد. در کار روشنفکری، پیچیده و نامفهوم سخن گفتن یک آفت بزرگ است و روشنفکران از آن رو که مخاطبشان مردم هستند، ضرورت دارد بی‌آنکه از عمق سخن خود بکاهند، آن را بیان کرده و بنویسند و این همان روشی است که اسلامی ندوشن در کار نویسندگی نسبت به آن دقت داشته است. همچنین وی در طول این سال‌ها در مسیر حقیقت‌طلبی، آزادی‌خواهی و عدالت‌جویی راه پیموده، راه و رسمی که دکتر مصطفی رحیمی در گفتگویی آن را چنین تعریف می‌کند: «وظیفه روشنفکر این نیست که به هر قیمتی مردم را تهییج بکند و به کارهای آنی دست بزند. کار روشنفکر یک کار فرهنگی است که آثارش در درازمدت معلوم می‌شود و ممکن است اثر کوتاه‌مدت نداشته باشد. به عبارت دیگر کار روشنفکران از کار سیاست‌پیشگان جداست. سیاست‌پیشگان می‌خواهند هرچه زودتر به قدرت برسند و حکومت را به دست گیرند و این لزوماً چیز بدی نیست؛ اما هدف روشنفکر به هیچ‌وجه این نیست که به قدرت برسد و حکومت را به دست گیرد. وظیفه روشنفکر، بیدارکردن مردم است». هرچند او نسبت به سیاست حساسیت‌های فراوانی داشته و دارد، سیاست‌زدگی در آثارش دیده نمی‌شود؛ زیرا به باور او تا گره فرهنگی باز نشود، گره‌های سیاسی و اقتصادی نیز گشوده نخواهد شد. با وجود علاقه‌ای که به فرهنگ و تمدن ایران دارد، نگاه انتقادی خود را نیز به کار بسته و چنین نیست که به بها و بهانۀ وجود چنین علاقه‌ای گرفتار تعصب و نادیده انگاشتن نقص‌ها شود، چنانچه در مقالۀ «ایران چه حرفی برای گفتن دارد» می‌نویسد: «در نزد هر ملتی گرایش‌های ستوده و ناستوده هست. باید مجموع را در نظر گرفت و پذیرفت که ملت ایران بر سر هم یک ملت تمدن‌ساز بوده است و اگر موانع بر سر راهش را هم در نظر آوریم، کمتر به خود حق خواهیم داد که او را سرزنش کنیم. سؤال بزرگ آن است که در آینده چه خواهد بود. هرگاه بخواهیم وزنه تمدنی خود را در معرض دید جهانی بگذاریم، باید از آگاه بودن به عناصر منفی آن سر باز نزنیم و از وفادار بودن به جنبه‌های خوب آن کوتاه نیاییم». و همان‌طور که خود در «کلمه‌ها» می‌گوید، بر سر یک چهارراه خیمه زده است، قدیم و جدید و شرق و غرب.

از آثار وی می‌توان فهم کرد که از یک‌سو دلبسته فرهنگ و تمدن ایران است و در شناساندن ارزش‌های فرهنگ ایران کوشش‌های فراوانی به انجام رسانده و از سوی دیگر نسبت به ارزش‌های فرهنگ و تمدن نوین جهانی نیز غفلت نکرده و با شناختی که از آن به دست آورده، همواره در مسیر تعادل گام نهاده است.

در صفحۀ 48 این کتاب دربارۀ شاهنامه گفته است: «شاهنامه کتابی است که از زندگی حرف می‌زند. بنابراین هر چه در زندگی هست، در این کتاب هم هست، از جمله عشق. البته کلمۀ عشق در شاهنامه به معنایی که در غزل فارسی آمده، نیامده؛ به جای آن «مهر» و «دلبستگی» و مرادف‌های آن به کار رفته. ما در شاهنامه با عشق، به طور طبیعی و روشن روبرو هستیم. بدون تکلف، با مشارکت جسم و جان، هر دو».

فهرست مطالب کتاب به این قرار است:
پیش‌گفتار
زمانه داور بی‌گذشتی است
ارمغان فرنگ
عشق در شاهنامه پرورده وصال است
اهمیت گفتگوی فرهنگ‌ها و تمدن‌ها
جهان ناگریز از یک تدبیر همگانی
دنیا را در آمیختگی شرق و غرب دیدم
روزهای اختناق