معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.

داستان مفتش اعظم پنجمین فصل کتاب پنجم رمان «برادران کارامازوف» اثر داستایوسکی است که بارها به صورت مستقل نیز چاپ شده است و در این کتاب همراه با نقد و تفسیر آورده شده است.

فئودور داستایوسکی یکی از روانشناسان برجسته ادبیات جهان به شمار می‌رود. موضوع مرکزی این نویسنده تجزیه و تحلیل احساسات و عواطف انسانی است. آثار وی شرایط سیاسی، اجتماعی و معنوی مذهبی روسیه تزاری را که در قرن نوزدهم در تحول عظیمی به سر می‌برد، به تصویر می‌کشند. داستان مفتش اعظم تنها در آلمان بیش از شصت‌بار به طور مستقل منتشر شده است. داستایوسکی این متن را متنی مستقل می‌دانست. او خود گفته است که این متن در تمام عمرش ذهن او را به خود مشغول کرده بود و او این متن را در رمان «برادران کارامازوف» گنجانیده است تا مبادا آن را با خود به گور ببرد. در جای دیگری خاطرنشان می‌کند این داستان را نقطۀ اوج آثار ادبی خود می‌داند. او این داستان را در در یک گردهمایی برای دانشجویان شهر پترزبورگ قرائت می‌کند. در این گردهمایی بر استقلال این متن و در عین حال به ارتباط و وابستگی آن با رمان «برادران کارامازوف» تأکید می‌کند.

بسیاری از نویسندگان معروف دست به نقد و تفسیر این داستان زده‌اند که روزانوف روسی اولین آنهاست و آلبرکامو، اشتفان تسوایگ، آنا زگرس، آندره ژید، توماس من، هرمان هسه، فروید، فرانتس ورفل، گئورک لوکاچ و ... نیز دنباله‌روی او در نقد و تفسیر این داستان بوده‌اند و در این کتاب برخی از این نقدها آورده شده است.

داستایوسکی در این داستان توازن را به این شکل برقرار می‌کند که عیسی مسیح را کمی پیش از آنکه با مفتش اعظم مواجه کند، به دیدار انسان‌هایی می‌برد که با خوشبختی و قدرشناسی از خودشان عکس‌العمل نشان می‌دهند. داستایوسکی بر این موضوع تأکید می‌کند که همۀ انسان‌ها عیسی مسیح را به جا نمی‌آورند. وقتی که نویسنده، یعنی ایوان، هنگام نقل این ماجرا بر جاذبه و نفوذ ویژۀ عیسی مسیح تأکید می‌کند، وقتی که معجزات را همانند حوادثی که در انجیل حکایت شده‌اند، توصیف می‌کند، کاملاً از دیدگاه شخصی مذهبی به تشریح این حوادث می‌پردازد.

آلبر کامو در کتاب «انسان شورشی» این داستان را به نقد می‌کشد. او ایوان را سخنگوی داستایوسکی می‌داند: «ایوان که تنها و فردی اخلاق‌گرا است، خود را به یک نوع دون‌کیشوت متافیزیکی راضی خواهد کرد .... شورش از این به بعد به واقعیت خواهد پیوست. داستایوسکی این جنبش را با شور و هیجانی پیشگویانه در داستان مفتش اعظم شرح داده است: ایوان آفرینش را از آفریننده جدا نمی‌کند؛ او می‌گوید: نه خدا، بلکه آفرینش را رد می‌کنم ... اقداماتی نو با اهمیتی عظیم آغاز می‌شود. داستایوسکی، این پیامبر یک دین نوین، آن را پیش‌بینی کرده است: اگر آلیوشا به این نتیجه می‌رسید که نه خدا وجود دارد و نه جاودانگی، فوراً آته‌ایست و سوسیالیست می‌شد؛ زیرا سوسیالیسم، فقط مسئلۀ طبقۀ کارگر نیست، بلکه پیش از همه مسئلۀ آته‌ایسم و مظهر آن در زمان حاضر است، مسئله برج بابلی است که بدون خدا، نه برای رسیدن به آسمان و ملکوت، که برای آوردن آسمان به زمین بنا می‌شود».

هرمان هسه در مورد شخصیت‌های رمان می‌گوید: «و از همین رو زوسیما فرق بین نیکی و بدی را تشخیص می‌دهد، ولی انسان‌های بدطینت را دوست می‌دارد. آلیوشا از تفکیک مثبت و منفی دست برداشته و می‌خواهد به یک قدیس تبدیل شود. دیمیتری که آدم رذلی است، خود را تغییر داده، مبدل به یک قدیس می‌گردد. ایوان یک فرد اروپایی است، کسی که به اصطلاح تبدیل به یک انسان نو روسی می‌شود».

این کتاب دربردارنده متن این داستان به همراه نقد و تفسیرهایی از آن است.