معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.

در هستی‌شناسی هرمنوتیکی ریکور که برخلاف پدیدارشناسی دازاین‌مدار هایدگر، بر نوعی روش‌شناسی متنی و کژراهه‌های معناشناختی و زبانی بنا دارد، تو گویی میان دو ابزار زبانی و حتی هستی‌شناختی استعاره و ترجمه قرابتی ضمنی و وجه مشترکی وجود دارد که به سنگ بنای تفکر او بدل می‌شود: انتقال و حرکت، حرکتی از خود به دیگری، راه یافتن به امر خودی از خلال عاملی غیرخودی. استعاره و ترجمه نوید معنایی را می‌دهند که صرفاً نه در آنجا، در راه‌های پای‌کوفتۀ‌ هستی، که در جایی خارج از اثر، در بیراهه‌های مغفول‌مانده متن و زبان تحقق می‌یابد.

به باور ریکور استعاره که با سبقه ارسطویی خود بر اساس شباهت میان دو واژه و با حرکت از یکی به دیگری عمل می‌کند، به واسطه همین حرکت آشوبنده و ایجاد اختلال در جایگاه تثبیت‌شده واژه/ ایده‌ای واحد، امکان گسترش افق‌های زبانی و در نهایت خلق امکان‌های ادراک‌ناشده جدید را برای مواجهاتی تازه با زبان، معنا و هستی فراهم می‌کند. برخلاف برداشت متعارف، اگر استعاره را تنش و کشاکشی میان دو واژه فرض کنیم که از صرف زینت و ابزاری برای آراستن متن فراتر می‌رود، واژه‌های مستقر در زبان از خلال قلمروزدایی زبانی به شیوه‌ای نامعمول و دلالت‌گریز فهم شده و هستی و تفسیر فربه می‌شود. فرآیند پویای استعاری‌سازی (برخلاف واژه‌های مردۀ فرهنگ واژگان) که در شعر یا گفتمان پوئتیک (در نسبت با گفتمان نظری) تجسم می‌یابد، از نظر ریکور پلی است برای تفکری زاینده که با ترغیب به اندیشیدن بی‌وقفه، معنا را از طریق به عاریه گرفتن افقی به جای افقی دیگر به فرآیندی دلالتی بدل می‌کند. از این حیث، در فرآیند استعاری‌سازی که منطق چیزها چنان که هستند را متزلزل کرده و قسمی غریب‌نوازی زبان/ هستی‌شناختی را ترویج می‌کند، نوعی توسل به غیر، به دیگری وجود دارد؛ نوعی توسل به دیگری (چه واژه و چه سوژه‌ای دیگر) که با نیروی فروتنی و پرسش‌گری بی‌پایان پیش می‌رود. با این همه، از ظر ریکور، این تقوای تفکر بند آمدنی ندارد و بی سکنی گزیدن به راه خویش ادامه می‌دهد. بدین‌ترتیب، دیکور استعاره را افزون بر پارادایم زبانی آن، واجد ساحتی برون‌زبانی و پارادایمی هستی‌شناختی می‌داند که بر فرض شکلی از سوگواری دائمی برای ابژه/واژه/ هستی همواره از دست‌رفته استوار است.

اما حرکت استعاری چه به‌مثابه امری درون‌زبانی و جزئی و چه غیر آن، در ترجمه (چه در پارادایم زبان‌شناختی و چه فراتر از آن در پارادایم هستی‌شناختی) جنبه‌ای کلی‌تر می‌یابد که همچون استعاره عمدتاً بر مفهوم انتقال و حرکت بنا دارد: انتقال از واژه‌ای به واژه‌ای دیگر، حرکت از یک زبان به زبانی دیگر، و فهم جهان خویش از خلال زبان دیگری؛ فاصله گرفتن از خویش و از زبان خودی و در نهایت از هستی برای گشودن فضایی برای آزمودن ادراکاتی که تنها از بیراهه‌ها به مقصود می‌رسند. ایده ترجمه و ضرورت مواجهه با دیگری، مبتنی بر پذیرش نابسندگی پیشینی زبان خویش و دست شستن از رویای یک زبان ـ جهان کامل است. بدین قرار، ترجمه نه‌تنها معنای خود، زبان و معرفت را دگرگون می‌سازد، بلکه با ایجاد فضایی برای تصادم رخداد‌های شخصی و نوآوری معناشناختی، امکان پروراندن و گسترش بی‌امان ساحت متکثر هستی را نیز فراهم می‌کند. این فاصله گرفتن از خود و جهان خود به عنوان شرط لازمی برای پویایی تفکر به واسطه کاربست استعاره و ترجمه به‌مثابه ابزارهایی شناختی و شروط غیراستعلایی تجربه و تعقل صرت می‌گیرد، و از شجاعت رودررویی تنش‌زای میان دو فرد، ارباب و برده در یک زمان، نیرو می‌گیرد.

این کتاب دربردارندۀ مقاله‌ای مهم و دشوارخوان از ریکور دربارۀ استعاره و فصولی در باب دو پارادایم ترجمه و پروژۀ هرمنوتیکی ریکور است.

فهرست مطالب کتاب:

توضیح ویراستار

1. استعاره و گفتمان فلسفی/ پل ریکور/ مهدی پارسا، حسام دهقانی

2. ترجمه به مثابه چالش و منشأ سعادت/ پل ریکور/ مهرداد پارسا

3. پارادایم ترجمه/ پل ریکور/ مهرداد پارسا

4. یک «گذرگاه»: ترجمه امر ترجمه‌ناپذیر/ پل ریکور/ مهرداد پارسا

پیوست 1: فلسفه ریکور درباره ترجمه/ ریچارد کارنی/ مهرداد پارسا

پیوست2: پدیدارشناسی هرمنوتیکی و پارادایم ترجمه/ آیلین برنان/ فائزه جعفریان

نمایه نام‌ها