معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.

داستان‌نویسی معاصر ما، گونه‌ای ادبی است که از اروپا و غرب صنعتی، توسط ایرانی‌هایی که بعد از مشروطه به اروپا رفتند، به ایران آمده است. یکی از ویژگی‌های مهم این داستان‌نویسی، محور زمان و تکنیک است. آنها نسل اول داستان‌نویسان ما را شکل می‌دهند؛ مانند جمال‌زاده، هدایت، بزرگ علوی و چوبک نمایندگان این گروه هستند. در اصل اینها تکنیک داستان را از اروپا و غرب گرفتند و با درون‌مایه‌ای از سنت‌ها، آداب و رسوم، آیین‌ها و باورهای ایرانی درآمیختند. محدودۀ تاریخی این نسل متعلق به سال‌های ۱۳۰۰ تا ۱۳۳۰ هستند.

نسل دوم داستان‌نویسان ایران، تقریبا داستان‌نویسی را در این کشور تثبیت کردند. اوج کار این گروه از دهۀ سی تا اواخر دهۀ پنجاه است: آل احمد، ابراهیم گلستان، غلامحسین ساعدی، جمال میرصادقی، بهرام صادقی، سیمین دانشور، احمد محمود، اسماعیل فصیح، رضا براهنی، گلشیری و دولت‌آبادی شاخص‌ترین آنها حساب می‌شوند.

به عقیدۀ منصور کوشان، نسل سوم داستان‌نویسی در ایران، نویسندگانی هستند که: «در دهۀ شصت به طور جدی و حرفه‌ای شروع به نوشتن کردند و آثارشان با اندیشه منتشر می‌شود و می‌روند تا تکنیک و محتوا را از آنِ خود کنند و وامی به اروپا و غرب نداشته باشند. در برابر شرایط انسانی اعم از فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی و سیاسی متعهدند و بر آثارشان ایدئولوژی از پیش تعیین‌شده‌ای سوار نشده است».

نویسندگان این نسل که این روزها در سنین میان‌سالی هستند، امروز نیز مشغول به نوشتن داستان هستند. در این محدودۀ تاریخی که یکی از بحرانی‌ترین دوره‌های اجتماعی، سیاسی، اقتصادی و فرهنگی ماست، با تنوع در ساخت و محتوا، کار مداوم و طاقت‌فرسای داستان‌نویسانی روبرو هستیم که باعث پیدایش آثار باارزش و ماندگاری شده‌اند. در این فاصلۀ زمانی چند نقطۀ شاخص پیش روی ما است: کتاب جمعه (1358 ـ 59)، هشت داستان (1363)، ماهنامۀ سفید (1365 ـ 1367) و ماهنامۀ گردون (1369).

از کتاب جمعه تا هشت داستان، یک دورۀ پیش‌داستان یا هرج و مرج داستانی داریم. هشت داستان نقطۀ تحول و آغاز خوبی برای داستان‌نویسی ماست و باید از نقش خلاقۀ هوشنگ گلشیری در آن یاد کرد. بعد از آن تجربه‌های متفاوتی دیده می‌شوند که از نظر شکل متأثر و پشت سر هشت داستان ایستاده‌اند: داستان‌های نو (جمال میرصادقی)، دریچۀ تازه (محمود سروقد)، از پنجرۀ جنوبی (کیوان نریمانی) و کتاب سروش را می‌توان از این گروه نام برد.

این کتاب دو بخش اصلی دارد که با نام‌های «کتاب اول» و «کتاب دوم» مشخص شده‌اند. کتاب اول با عنوان فرعی «در رفتار فردیت‌ها» به بررسی داستان‌ها از سال ۱۳۵۷ تا ۱۳۷۷ می‌پردازد. کتاب دوم نیز داستان‌های همین بازه زمانی را اما با رویکرد «نزدیکی داستان به شعر» مورد بررسی قرار داده است.

پژوهشگر کتاب در بخشی از ابتدای کتاب می‌گوید: «جدا از آنکه مهم‌ترین شاخصه ساختاری هر داستان را در نظر گرفتم و داستان‌ها می‌توانند از زاویه‌های دیگری هم قابل بررسی باشند، به چشم یک مجموعه عالی ترکیبی به هر داستان نگاه کردم. مجموعه‌ای که از چند واحد داستانی مثل زمان، بستر، شخصیت، زبان و ... شکل گرفته است. در بازخوانی داستان‌ها، در درون هر یک از این واحدها ـ بسته به اهمیت‌شان ـ در آن داستان به تجزیه زدم و در تمام مراحل برای رسیدن به نوآوری به اصل تجزیه وفادار ماندم و از همین زاویه به هر داستان نزدیک شدم؛ تجزیه زمان، شخصیت، مکان، فضا و ... . محور اصلی را بر زمان نهادم، زیرا که هر شیئ و رفتار آن در زمان معنا می‌یابد. زمان یک داستان می‌تواند تقویمی ـ بیرونی ـ خطی (زمان اول) یا درونی ـ ذهنی (زمان دوم) یا ترکیبی از هر دو باشد. دومین محور را در بستر داستان در نظر گرفتم. به آن مکان یا جاهایی که به طور کل چه در واقعیت (زمان 1) و چه در فراواقعیت (زمان 2) شخصیت یا شخصیت‌ها در آن رفتار و گفتار دارند، بستر، زمینه، نما و مکان گفتم. این بستر می‌تواند باز، عمومی و نامحدود در برابر بسته، خصوصی و محدود باشد».

«دو رهگذر» محمدرضا صفدری، «حفره» قاضی ربیحاوی، «کنیزو» منیرو روانی پور، «وضعیت» محمد شریفی، «اندوه» حسین آتش‌پرور، «سایه‌ای از سایه‌های غار»، «برهنگی و باد» ابوتراب خسروی و «دلِ گمشده» محمد کشاورز، داستان‌هایی هستند که در کتاب اول بررسی شده‌اند. در بخش کتاب دوم هم این داستان‌ها بررسی و بازخوانی شده‌اند: «اتاق پر غبار» اصغر عبداللهی، «از میان شیشه، از میان مه» علی خدایی (که با شعر ساده‌رنگ سهراب سپهری، موازی‌خوانی شده است)، «آنایرمان و دشنه و کلمات در بازوی من» بیژن نجدی، «پدر ـ پسر» ناصر زراعتی، «شکار شبانه» صمد طاهری و «گردش‌های عصر» رضا فرخ‌فال.

در این کتاب، ابتدا داستان نویسنده و پس از پایان آن، اطلاعاتی مختصر و کلی از مؤلف درج شده است. افزون بر این مقالات و توضیحاتی نیز درباره داستان‌ها در این کتاب نوشته شده است.