معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.

وقتی صحبت از زمان و مکان پیدایش هنر به میان می‌آید، همه نظرها به دورۀ عصر حجر یا پارینه‌سنگی معطوف می‌شود؛ دوره‌ای که بیش از 99درصد تاریخ زندگی بشر را دربر می‌گیرد و طولانی‌ترین و تعیین‌کننده‌ترین دورۀ زندگی انسان را در خود جای داده است. این دوره با فرهنگ‌های خاص خودش دست‌کم چیزی حدود دو میلیون سال را پشت سر گذاشته و هنوز هم در برخی نقاط جهان و جوامع آرام‌آرام زندگی خود را طی می‌کند.

دورۀ پارینه‌سنگی یا عصر حجر دوره‌ای است که بر خلاف تصور عمومی، مهد پیدایش بزرگ‌ترین انقلاب‌های فرهنگی ـ اجتماعی تاریخ بشر بوده است. تا قبل از پیدایش انسان امروزی (معروف به انسان هوموساپینس ـ ساپینس یا اندیشمند ـ اندیشمند) که در اواخر این دورۀ پرمشقت و با این وجود بارور از نظر فرهنگی ظاهر می‌شود، دست‌کم سه نوع انسان دیگر در این عرصه زندگی می‌کرده‌اند که هر یک از آنها به تنهایی طول زندگی‌شان بسیار بیشتر از انسان امروزی بوده است.

در این کتاب هدف اصلی معرفی و شناخت آن بخش از تاریخ هنر که در متون موجود فارسی کمتر به آن برمی‌خوریم (دورۀ پارینه‌سنگی بالایی) است. این دوره همان دوره‌ای است که بالاخره انسان امروزی موفق شد نه‌تنها برای اولین بار سرتاسر کره زمین را به تسخیر خود درآورد، بلکه خود نیز دیگر تنها باشد که روی کرۀ پهناور زندگی می‌کند. در حقیقت این کتاب با هدف هرچه غنی‌تر کردن منابع فارسی موجود، به ویژه منابع درسی دانشجویان تمام رشته‌های هنری به طور کلی و رشته‌های دیگری چون تاریخ هنر، باستان‌شناسی، جامعه‌شناسی و به ویژه مردم‌شناسی هنر که با پدیده هنر و خاستگاه آن و همچنین جایگاه و وزن آن در فرهنگ و بالاخره چگونگی تحول و توسعۀ آن در بطن جامعه به رشته تحریر درآمده است.

محور مطالعه در این کتاب «باستان‌شناسی و مردم‌شناسی هنر» است. به عبارت دیگر به بررسی و معرفی قدیمی‌ترین هنرها و آثار به‌جامانده از آنها و همچنین نحوۀ پیدایش و سیر تحول آن در زمان و مکان پرداخته شده است. در این مختصر سعی شده تا در حد امکان و در چارچوب موضوع و اهداف کتاب به بررسی سیر تحول هنر، همچنین تعیین جایگاه و کارکرد آن در فرهنگ‌های ابتدایی دوره‌های اولیۀ زندگی انسان امروزی پرداخته شود. به عبارت دیگر مطالعه و شناخت اولین قدم‌هایی که نخستین هوموساپینس‌ها در به‌وجودآوردن آثار هنری برداشته‌اند از یک‌سو و بررسی عناصر و ترکیب‌های هنری موجود در ساختار اجتماعی ـ فرهنگی جامعه‌های ابتدایی از سوی دیگر و بالاخره بررسی سیر تحول شاخه‌های مختلف هنری و کاربرد آن از اولین مراحل آغاز تا پایان دوره‌ای که به دورۀ پارینه‌سنگی بالایی» معروف است، بسنده شده است.

انتخاب این دوره به این دلیل است که که این دوره، دوره‌ای است که اقتصاد و معیشت مردمان بر اساس گردآوری و شکار است و هنوز هیچ حیوانی اهلی نشده است و هیچ نوع تولیدی که جنبۀ تغذیه‌ای داشته باشد، وجود ندارد. شیوۀ زیست نیز از نوع کوچ‌گری است و استقرار دائم و یک‌جانشینی نیز هنوز دیده نمی‌شود. نکتۀ مهم‌تر آنکه این دوره مواجه با چهارمین عصر یخبندان (ورم) است که از حدود هشتادهزار سال پیش آغاز شده و تا حدود دوازده هزار سال پیش به طول انجامیده است. تولیدات هنری مربوط این دوره از باکیفیت‌ترین، جذاب‌ترین و معنادارترین و کاربردی‌ترین آثاری هنری است که تاکنون تولید شده است. مجسمه‌های فراوان، سنگ‌نگاره‌های بی‌شمار، نقاشی‌های رنگین با بهره‌گیری از فنون پیشرفته مانند پرسپکتیو، آن هم در ابعاد مختلف و به تعداد هزاران هزار، از دیگر عجایب هنر است که اهمیت مطالعۀ آن را صدچندان می‌کند. در حقیقت اهمیت مطالعه و شناخت هنر این دوره بیشتر در ارتباط با شناخت هر چه بهتر و دقیق‌تر انسان امروزی و جامعه‌های امروزی مطرح می‌شود.

نکتۀ دیگر اینکه به دلیل شیوۀ زندگی خاصی که در آن دوره وجود داشته است، دسترسی به عناصر فرهنگی در همۀ زمینه‌ها بسیار مشکل و در مواردی غیر ممکن است؛ بنابراین سعی شده افزون بر بحث و معرفی عناصر مختلف از قبیل ابزارها، شیوۀ سکونت و ...، عناصر هنری با توجه به اهمیت خاصشان از نظر محتوایی و همچنین نوع جوامع آنها مطالعه شوند. بنابراین مطالعۀ هنر در این جوامع با تأکید بیشتری بررسی شده‌اند.

فهرست مطالب کتاب:

مقدمه

بخش اول: دورۀ پارینه‌سنگی

دورۀ پارینه‌سنگی جدید

فصل اول: فرهنگ شاتل پرون

فصل دوم: فرهنگ اُریگناسی

فصل سوم: فرهنگ گراوتی

فصل چهارم: فرهنگ سولوتری

فصل پنجم: فرهنگ مگدالنی

بخش دوم

فصل ششم: نظری به مواد و تکنیک‌ها

فصل هفتم: سال‌یابی آثار هنری

فصل هشتم: مضامین و نظام نمایش نقوش

فصل نهم: نگاهی به چند دیدگاه دربارۀ مفهوم هنر پارینه‌سنگی