معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.

موضوع این کتاب، شرح تاریخ مطبوعات در ایران است. این کتاب مشتمل بر بررسی و شرح تاریخ مطبوعات ایران از دوران ناصرالدین‌شاه قاجار تا زمان حال است. گفتنی است در پیوست کتاب نیز پیشینه مطبوعات جهان مورد بررسی و مطالعه قرار گرفته است.

بشر از دیرباز برای ثبت و اطلاع‌رسانی دانسته‌های خود محمل‌های گوناگونی برگزید. انسان ایرانی از سنگ‌نگاری آغاز کرد و پس از تجربۀ وسیله‌های دیگر برای انتقال پیام و برقراری ارتباط به کاغذ رسید. ایرانیان هنر کاغذسازی را از چینی‌ها آموختند و از شهرهای ایران امروز، اصفهان و تبریز و تهران و قزوین پیشگامان «صنعت کاغذگری» محسوب می‌شوند. نخستین چاپ‌کرده‌های ارمنی‌زبان ایران بر روی کاغذ ونیزی و اولین نشریۀ ادواری چاپی با کاغذ خانبالیغ/پکن چاپ شد. به مرور اما استفاده از کاغذ چینی منسوخ شد و با وجود رونق کاغذسازی در اصفهان، بیشتر مطبوعات عهد ناصری بر روی کاغذ روسی به چاپ رسیدند.

تاریخ مطبوعات ایران فراز و نشیب‌های فراوانی را پشت سر گذاشته است. برای اینکه بدانیم مطبوعات ایران چه جایگاهی دارد و در حال حاضر با چه مشکلاتی روبرو است و همچنین برای مقایسه مطبوعات ایران با روزنامه‌نگاری جهانی، ضروری است تا به تاریخ مطبوعات در ایران بپردازیم و بدانیم اساسا آنچه در ابتدا به نام روزنامه منتشر می‌شد تا چه اندازه می‌توان مطبوعات یا روزنامه نامیدش، چه کسانی و با چه اهدافی اقدام به بازکردن روزنامه کردند و نگاهی که مردم، روشنفکران و حکومتیان به روزنامه داشتند هر کدام چه ویژگی‌ها و چه تفاوت‌هایی با هم داشته است. همه این نکته‌ها برای ما روشن‌تر می کند که جایگاه فعلی ما در میان مطبوعات جهان کجا است و کجا می‌باید باشد.

روزگاری که فارسی‌نگاری مطبوعاتی در جهان گام به دهۀ ششم حیات گذاشت و دست‌کم حدود سی عنوان ضمیمه و نشریۀ فارسی برون‌مرزی انتشار پیدا کرد، مطبوعۀ فارسی در ایران متولد شد. کلکته زادگاه روزنامه‌نگاری فارسی است و در پی این شهر، آگره، پنجاب، بمبئی، تفلیس و اسلامبول از حیث انتشار مطبوعات فارسی بر شهرهای ایران پیشی دارند.

رمضان 1352 قمری، خورشید مطبوعات ایران با انتشار پیش‌شمارۀ نخستین ادواری چاپی طلوع کرد. بنیادگذار این نشریه بی‌نام که با عنوان‌های کاغذ اخبار، اخبار، اخبار و وقایع شهر، اخبار شهر، نشریه میرزاصالح، روزنامۀ بی‌نام و اولین روزنامۀ ایرانی یاد می‌شود، میرزا محمدصالح شیرازی کازرانی / کازرونی بود. از میرزاصالح باید به عنوان نخستین روزنامه‌نگار گزارش‌نویس یاد کرد. او گزارش‌نویسی را پیش از روزنامه‌نگاری آموخت و در سال 1227 قمری مشاهدات خود را از اصفهان، کاشان، قم و تهران به نگارش درآورد.

در روزگار قاجار ولی روزنامه‌نگاری به مفهوم امروزی در سه گونه سنگی، حروفی و ژلاتینی منتشر می‌شده است.

فصل بعدی کتاب درباره روزگار ناصری و فعالیت‌های روزنامه‌نگاری در این دوره است. یعنی زمانی که ناصرالدین شاه به سلطنت نشست. نخستین بار پس از تاج‌گذاری این آمریکایی‌ها بودند که می‌خواستند در ارومیه نشریه بسازند و از شاه اجازه آن را گرفتند. در سه سال سلطنت وی سه نشریه مجوز انتشار گرفتند. سومین نشریه در سال 1267 پایه‌گذاری یک تشکیلات مطبوعاتی دولتی بود که با افت‌وخیزهای بسیار تا به امروز در بدنه اجرایی کشور وجود دارد.

فصل بعدی کتاب نیز درباره عهد مظفری است. زمانی که ناصرالدین شاه به قتل می‌رسد و مظفرالدین میرزا تاج‌گذاری می‌کند. اندک مجال تنفسی در این عهد به روزنامه‌نگاران داده می‌شود و آن هم به میزان نگاه صدراعظم‌هایش بستگی داشت.

فصل پنجم به دو دهه پایانی دوره قاجار می‌پردازد و می‌گوید محمدعلی شاه بدون دعوت روزنامه‌نگاران بود که تاج‌گذاری کرد. ایام پهلوی اول و پهلوی دوم و سپس دهه انقلاب و وضعیت روزنامه‌نگاران در این دوره‌ها مطالبی است که باید کتاب را خواند تا دید چه اتفاقاتی برای روزنامه‌نگاری ایران رخ داده است.

پیشینه مطبوعات جهان به قلم دکتر یونس شکرخواه نیز در پایان به این کتاب پیوست شده است. در پایان کتاب نیز فهرستی از قدیمی‌ترین مطبوعات جهان ضمیمه شده است.

فهرست مطالب کتاب:

یادداشت

درآمد

سرآغاز

روزگار ناصری

عهد مظفری

دو دهۀ پایانی قاجار

ایام پهلوی اول

زمانۀ پهلوی دوم

دورۀ انقلاب

مطالعۀ بیشتر

پیوست: پیشینۀ مطبوعات جهان/ یونس شکرخواه