معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.

ژاپن که در پی نهضت تجدد (1868 م) به تلاشی همه‌سویه و پردامنه برای ساختن خود از درون برآمد، ناگزیر دید که در صحنۀ جهانی نیز حاضر و پویا باشد. این همه با هدف اعتلای مملکت و همسری یافتن با قدرت‌های غربی و سرانجام برتری یافتن بر آنها بود؛ هدفی که بزرگ‌مردان با عزم آن روزگار پیش پای ملت نهاده و همه توش و توان کشور را برای رسیدن به آن بسیج کرده بودند. چنین بود که کمی بیش از یک دهه نگذشت که نخستین هیئت سفارت را به دربار قاجار فرستادند (1880 م) و پس از آن نیز کسانی در جای مأمور رسمی و سیاح و محقق به ایران آمدند. اما ژاپن نخستین سفارت خود در غرب آسیا را در استانبول پایتخت عثمانی گشود و تا بعد از جنگ جهانی اول در ایران نمایندگی دیپلماتیک نداشت.

پس از سفر چندماهۀ هیئتی به ریاست نوئی‌دا که برای بررسی موضوع گشایش دفتر نمایندگی ژاپن و بستن پیمان بازرگانی روانۀ ایران شد، در مهرماه 1305 اوچی‌یاما ایواتارو مأمور وزارت خارجه ژاپن به تهران آمد و با اینکه دفتر سفارت دایر کرد و یک سال در اینجا ماند و مباشر کارهای رسمی ژاپن و معاشر دیپلمات‌های خارجی در تهران بود، سمت دیپلماتیک در ایران نداشت و به عنوان دبیر سفارت ژاپن در استانبول فعالیت می‌کرد. او دفتری از خاطره‌های اقامت خود در تهران منتشر کرد.

پس از اوچی‌یاما، ناری‌ئه گونسه مأمور ایران شد و پس از چندی در سال 1308 خورشیدی ناروسه شونسکه از وزارت خارجه ژاپن به ایران آمد تا کارهای تأسیس دفتر نمایندگی ژاپن در تهران را آماده کند. ناروسه در تهران سخت بیمار شد. از ژاپن دکتر ایشی‌میتسو همراه آساکورا مأمور وزارت خارجه روانه ایران شد. آنها در مسکو به کاساما آکی‌ئو که از راه اروپا به مأموریت وزیرمختاری عازم تهران بود پیوستند. چند روز پس از رسیدن کاساما به تهران، ناروسه درگذشت.

این کتاب که گزارش پارسی پنج سفرنامه و خاطرات ایران را دربر می‌گیرد، شرح زندگانی و کار چهار تن از این فرستادگان ژاپنی در ایران و نیز یادنامۀ یکی از آنها (ناروسه شونسکه) در دهۀ 1921 ـ 1930 میلادی (1300 ـ 1309 خورشیدی) است.

اولین سفرنامه که عنوان «دیدار ایران و بین‌النهرین» را گرفته است، سفرنامه نوئی‌دا ئی‌شیرو مأمور وزارت خارجه ژاپن در سال 1923 همراه گروهی برای بررسی مصلحت ایجاد دفتر نمایندگی و نیز انعقاد عهدنامه بازرگانی به ایران آمد. سفر رفت و بازپشت او و همراهانش نه ماه و نیم طول کشید و پس از برگشتن به ژاپن گزارشی از جریان سفر و دیده‌ها و یافته‌هایش را در بیست بخش زیر عنوان «پروشیا اویوبی ایراکو جیجوئ (اوضاع ایران و عراق) در پنج شماره در مجلۀ «آموزش جغرافیا» نوشت. موضوع توجه‌برانگیز درباره او این است که وی در ایران فردی نظامی یا ژنرال ژاپنی شناخته شده بود. سفر این گروه هم‌زمان بود با ریاست وزرایی رضاخان و نوئی‌دا چند بار به دیدن این نخست‌وزیر ایران که حدود یک سال پس از آن سلطنت یافت رسید. او پس از پایان مأموریتش در ایران، از تهران روانه بازگشتن شد و از راه رشت به انزلی رفت تا از طریق باکو به روسیه سفر کند و از آنجا به دنبالۀ مأموریت خود به استانبول برود. اما چون نتوانست اجازۀ سفر در روسیه بگیرد، به تهران بازگشت و از همان مسیر آمدنش (تهران ـ همدان ـ کرمانشاه) به بغداد بازگشت و سپس به ژاپن بازگشتند. این سفرنامه طولانی‌ترین سفرنامۀ آورده شده در این کتاب است.

سفرنامۀ دوم با عنوان «یاد تهران» سفرنامه اُوچی‌یاما ایواتارو است. این سفرنامه که شرح داستان‌وار اقامت یک‌سالۀ او در تهران و مقدمات این مأموریت است، با آنکه از تظر تحقیق تاریخی و شناختن احوال سیاسی آن روزگار ارزش چندانی ندارد، تصویری از حال و هوای آن سال‌ها و وضع تازۀ ایران پس از تغییر سلطنت به دست می‌دهد. وی به تمایل و تلاش مقام‌های ایرانی برای بهره‌مند شدن از اصل برابری در مناسبات خود با دولت‌های قوی اشاره دارد؛ اما دربارۀ مردم ایران و زندگی ایرانیان جز دو سه نکته پیرامون رفتار خدمه ایرانی خود که برآمده از معتقدات آنها بوده، سخنی نگفته است.

سفرنامۀ کوروئی‌تا کاتسومی سومین سفرنامه این کتاب است. او و همراهانش در 5 نوامبر 1928 در کراچی به کشتی نشستند و 9 نوامبر به بوشهر پیاده شدند و حدود بیست روز در ایران سفر و اقامت کردند. آنها حدود نیمه ماه نوامبر به شیراز و روز 19 این ماه به اصفهان و روز 23 به تهران رسیدند و پس از پنج‌شش روز ماندن در پایتخت ایران از مسیر قزوین و همدان و کرمانشاه به خانقین و از اینجا با قطار به بغداد رفتند. وی وصفی از دیدنی‌ها و فراوردهای ایران و جلوه‌هایی مانند کاریز در بیابان و باغ‌های شیراز و پارچه و مخمل‌بافی در کاشان آورده است. در تحسین دماوندکوه گفته است: «اگر همۀ حاصل سفرم به ایران دیدن دماوندکوه بوده باشد، این سفر به رنج و دشواری‌هایش می‌ارزد».

چهارمین بخش این کتاب مقاله‌ای است که تایرا تی‌زؤ به یاد دوست جوانمرگش ناروسه شونسوکه نگاشته و گزارش فارسی آن در این کتاب آمده است.

آخرین بخش این کتاب سفرنامۀ کاساما آکی‌ئو نخستین وزیرمختار ژاپن در ایران است که با استوارنامۀ رسمی در تاریخ 10 دسامبر 1929 به تهران رسید و تا 23 اکتبر 1923 در اینجا مأمور و مقیم بود. او نمونۀ مردان باعزم و تدبیر و پرتلاش و توان بود که برنامۀ تجدد را در عصر جدید طرح و اجرا کردند و این دوره ـ نیمۀ دوم سدۀ نوزده ـ را عصری شگفتی‌انگیز در تاریخ ژاپن ساختند که پیامدهای جهانی آن هم توجه‌برانگیز بود. وصف کاساما از باریابی او نزد رضاشاه در دسامبر 1929 به شرح نگاشته شده در کتاب خاطرات او در این کتاب آورده شده است.

فهرست مطالب کتاب:

مقدمۀ ترجمۀ فارسی

سفرنامۀ اول: دیدار ایران و بین‌النهرین/ نوئی‌دا ئی‌شیرو (1923 ـ 1924 م)

سفرنامۀ دوم: یاد تهران/ اُوچی‌یاما ایواتارو (1926 ـ 1927 م)

سفرنامۀ سوم: سفرنامۀ ایران/ کوروئی‌تا کاتسومی (1928 م)

سفرنامۀ چهارم: آرمیده در خاک ایران (یادنامۀ ناروسه شونسوکه)/ تایرا تی‌زوء (1929 م)

سفرنامۀ پنجم: دیدارم با رضاشاه/ کاساما آکی‌ئو (1929 م)