معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.

منظومۀ لیلی و مجنون سومین منظومه از منظومه‌های خمسه نظامی است که وی آن را در سال 584 هـ.ق سروده است. عاشقانه بی‌نظیری که به طبع بلند شاعر گنجه، نظامی آفریده شده است. داستان عشقی که نه تنها در زبان و ادبیات ایرانیان سرآمد است که بسیاری از کشورهای دنیا را هم مدهوش طبع بلند شاعر در شیوه داستان‌پردازی خود کرده و بسیاری از شاعران و نویسندگان ایرانی و خارجی را بر آن داشته تا از این اثر بی‌بدیل تأثیر گرفته و آثاری را پدید آورند که عشاق درون آنها تداعی‌گر داستان عشقی لیلی و مجنون باشد.

نظامی از شاعرانی است که بی‌شک باید او را در شمار ارکان شعر فارسی و از استادان مسلّم این زبان دانست. وی از شمار آن سخنگویانی است که مانند فردوسی و خاقانی و سعدی و حافظ توانست به ایجاد یا تکمیل سبک و روشی خاص توفیق یابد. اگرچه داستان‌سرایی در زبان فارسی به وسیلۀ نظامی آغاز نشده و از آغاز ادب فارسی سابقه داشته است، ولی تنها شاعری که تا پایان سدۀ ششم توانست این نوع از شعر یعنی شعر تمثیلی را در زبان فارسی به حدّ اعلای تکامل برساند، نظامی است. وی در انتخاب الفاظ و کلمات مناسب و ایجاد ترکیبات خاص تازه و ابداع معانی و مضامین نو دلپسند در هر مورد، و تصویر جزئیات و نیروی تخیل و دقت در وصف و ایجاد مناظر دلنشین و ریزه‌کاری در توصیف طبیعت و اشخاص و احوال و به کاربردن تشبیهات و استعارات مطبوع و نو، در شمار کسانی است که بعد از خود نظیری نداشته است.

در ابتدای این تصحیح، مصحح به شرح و زندگی و زمانه نظامی گنجوی پرداخته و درباره زمان نظم اشعار هر یک از این پنج گنج نظامی توضیح‌هایی آورده است. کار دیگر وی در این منظومه شرح و معنی بیت‌های مشکل و دیریاب آن است، به طوری که آنها را به صورت پانویس در زیر هر صفحه آورده تا خواننده در هر بیتی که با مشکل فهم مطلب مواجه شد، به این توضیح‌ها مراجعه و رفع اشکال کند.

در پایان کتاب نیز ابتدا با آوردن فهرست نام کسان و جای‌ها، خواننده را راهنمایی می‌کند تا درباره هر اسم، چه اسم کسان و چه نام جای‌ها به صفحه‌هایی که این نام‌ها در آن آمده مراجعه کند. سپس با آوردن نسخه بدل‌های این اثر خواننده را به اختلاف این نسخه‌ها با هم رهنمون می‌سازد و در انتها نیز بیت‌هایی را می‌آورد که به صورت امثال و حکم درآمده و عموم مردم گاه در محاوره‌های شخصی خود این بیت‌ها را در مناسبت خود به کار می‌برند.

نسخه‌های مورد استفاده مصحح در این تصحیح به این ترتیب است:

1. خمسۀ نظامی. چاپ عکسی از نسخۀ خطی مصور مورخ 718 قمری. بنیاد دایرة المعارف اسلامی. مرکز انتشار نسخ خطی. تهران، 1409 قمری. این نسخه با 17 تصویر رنگی از مجالس نگارین پنج گنج که نسخۀ آن با شمارۀ ثبت 5179 از آنِ دانشگاه تهران است و در فهرست از آن یاد شده، بخش نخست آن اسکندرنامه است که در آن نخست شرف‌نامه آمده است ... سومین آن لیلی و مجنون. تاریخ کتابت این نسخه، سال 718 قمری ثبت شده است.

2. نسخه دانشگاه تهران که مورخ به سال 750 قمری است و نسخه‌ای به نسبت مضبوط.