معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.

یکی از ادبای مجهول القدر دزفول سیدعبدالله بن سیدمحمدباقر الموسوی الدزفولی معروف به داعی دزفولی است. سیدعبدالله داعی دزفولی از سادات جلیل صفوی و از اولاد سید خواجه علی پسر شیخ صدرالدین موسی پسر شیخ صفی‌الدین اسحاق اردبیلی است.

تولدش در سال 1158 قمری در دزفول بوده است. تحصیلاتش ـ اگرچه همه معلوم نیست ـ مدتی در اصفهان نزد فقیه زمان حاج سیدمحمدباقر شفتی مشهود به حجت‌الاسلام تلمذ کرده و خدمت آقا محمد بیدآبادی از عرفا و فلاسفه آن دوران نیز رسیده است.

آقا سیدعبدالله در علم حکمت، کلام، طب و تصوف آگاهی داشت و در ادبیات و تاریخ نیز آثار کاملی دارد. محمود میرزا قاجار او را مهتر و بهتر سادات زمان دانسته و وی را طبیب و حکیم، ادیب و لبیبی نامیده که حرف در اخبار و علم بسیار دارد و بسیار خوش‌صحبت و مورخ و ظریف و لطیف بوده است. در علم منقول مطلع به شمار می‌رفت و در زمان خود در دزفول ذوفنون محسوب می‌شد. در نظم یکی از غزل‌سرایان عالم است. طبعش در صفا مسلّم است. از کهنه‌شاعران ایران و وحید زمان است. زیاده از صدهزار بیت شعر دارد و بد و خوب را می‌گوید و خیلی خوب می‌گوید.

از تألیفات وی کتاب‌ها نهایة الطلب در علم طب، کتاب مجمع الاخیار و تذکرة الابرار، دیوان اشعار، درّ مکنون در دفاع از سیدصدرالدین کاشف، تاریخ مظهرالدوله است.

داعی سرانجام در سنۀ 1256 قمری در سن 98 سالگی در دزفول وفات یافت و در مقبره‌ای که به امر خودش ساخته بودند، دفن شد.

دیوان داعی دزفولی از نظر تاریخی اطلاعات وسیعی را در اختیار قرار می‌دهد. این دیوان دربردارندۀ غزلیات، قصاید، مسمط‌ها و دیگر قالب‌های شعری است. حجم بیشتری از دیوان به مدح و تمجید شاهزادگان و حکام دوران حیات مؤلف اختصاص دارد.

از اشعار داعی دزفولی می‌توان به روح و روان وی و آنچه دغدغۀ زندگی او بوده است پی برد. رقابت شعری میان او و هم‌عصران و متقدمان از دیگر مواردی است که در دیوان وی بر خواننده ملموس است. روحیۀ مبارزه‌طلبی و رقابت‌پذیری وی را می‌توان از رقابت با آذر بیگدلی و کتاب آتشکدۀ او گرفته تا هاتف و از مناظرۀ ادبی با شعرای گذشته مانند خاقانی و حافظ و سعدی مشاهده کرد.

دیوان داعی با مقدمه‌ای از مؤلف در توحید و منقبت ائمه معصومین و سپس پادشاه و حکام وقت آغاز می‌شود. این مقدمه با مقدمۀ کتاب «تاریخ مظهرالدوله» مطابقت دارد با این تفاوت که در آن کتاب، به جای واژۀ ناظم یا ناظمه از کلمۀ مؤلف استفاده کرده است.

نسخۀ مورد استفاده برای تصحیح این دیوان این موارد است:

الف) نسخۀ موجود در کتابخانه ملی ملک در تهران به شماره 4743؛ ب) دیوان داعی دزفولی ـ دو مجلد ـ متعلق به کتابخانۀ آیت‌الله العظمی شیخ مرتضی انصاری اهواز. این دو نسخه اصل بوده و از نسخه‌های دیگر نیز که در آنها یک قصیده یا دیگر قوالب شعری به صورت جنگ و نمونه آمده بود که در این نسخه‌ها موجود نبود، استفاده شده است.

فهرست مطالب کتاب:

پیش‌سخن

تصاویر

دیوان داعی دزفولی

مقدمه دیوان یا «رساله مسمی به تاریخ مظهرالدوله»

قصاید

غزلیات

مثنویات

قطعات

ترجیع‌بندها

مخمس‌ها

رباعیات

دوبیتی‌ها

مفردات

خطبه‌ها

عناوین دیگر

منابع و مآخذ در تصحیح دیوان

فهرست‌ها

تعلیقات