معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.

دستور زبان شامل مجموعه‌ای از قواعدی است که گویشور بومی (کسی که زبان مورد استفاده‌اش زبان مادری و محاوره‌ای و روزمره باشد) به طور شمّی (ناخودآگاه و غیرآموزشی) برای تولید سازه‌های زبانی دستوری و قابل قبول از آن پیروی می‌کند. زبان یک سیستم یا نظام است. این نظام، پیچیده و چندبعدی است. قواعد واجی، صرفی، نحوی و معنایی، ابعاد نظام زبان را شکل می‌دهند. کار دستور زبان، توصیف و توجیه قواعد ساختاری زبان است؛ بنابراین دستور هر زبانی برای همان زبان تدوین می‌شود؛ مثلا دستور زبان فارسی برای زبان فارسی، دستور زبان عربی برای زبان عربی و .... .

تدوین دستور کامل زبان فارسی، مانند تاریخ ادبیات و فرهنگ لغات محلی، در صورتی امکان‌پذیر است که مباحث مختلف آن جداگانه مورد دقت قرار گیرد و این کار نیز پیش از مراجعه به متن دستورهایی که تاکنون به فارسی و به زبان‌های دیگر دربارۀ زبان فارسی نوشته دشه، محتاج به استقرای تام در متن‌های نظم و نثر و زبان تخاطب فارسی‌زبانان است.

نگارندۀ این کتاب از سال 1331 شمسی بر آن شد که یادداشت‌های دستوری خود را تدوین کند و به عنوان «طرح دستور زبان فارسی» به‌تدریج انتشار دهد و در طی نه سال این شماره‌ها از این سلسله انتشار یافته است: قاعده‌های جمع در زبان فارسی؛ اسم مصدر، حاصل مصدر؛ اضافه بخش نخست؛ اضافه بخش دوم؛ مفرد و جمع و معرفه و نکره.

در این سلسله رساله‌ها بیش از قیاس، روش استقرا به‌کار رفته و شاهدها نیز از نظم و نثر قدیم و متوسط و متأخر و معاصر، از گویندگان و نویسندگان فصیح و غیرفصیح و از زبان ادبی و زبان عامیانه و تخاطب برگزیده شده است. این رساله‌ها تنها دربردارندۀ دستور زبان فارسی نیست، بلکه دربردارندۀ نکات دستور تطبیقی و تاریخچۀ دستور زبان فارسی ـ تاریخ تحولات این زبان ـ و نکات مربوط به انشا و احیاناً املای فارسی نیز می‌باشد.

در این چاپ جدید که بعد از حدود 60 سال مجدد صورت گرفته است، این رساله‌ها به این ترتیب چاپ شده‌اند:

شمارۀ 1: مفرد و جمع (به جای قاعده‌های جمع با تجدید نظر)؛

شمارۀ 2: اسم مصدر، حاصل مصدر (تجدید چاپ همین رساله با تجدید نظر)؛

شمارۀ 3 و 4: اضافه (تجدید طبع اضافۀ بخش نخست و بخش دوم با تجدید نظر)؛

شمارۀ 5: معرفه و نکره (تجدید چاپ بخش معرفه و نکره از «مفرد و جمع و معرفه و نکره» با تجدید نظر).