معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.

این کتاب گزارشی است دست اول از تبعید روشنفکران و مهاجرت اجباری ارمنیان شرق امپراتوری عثمانی در سال‌های جنگ جهانی نخست. نویسندۀ کتاب یرواند اُتیان که سردبیر یکی از مشهورترین روزنامه‌های ارمنی‌زبان استانبول بوده، با چند ماه تأخیر دستگیر و روانۀ تبعید می‌شود. بیش از سه سال را در تبعید می‌گذراند و در بعد از پایان جنگ و شکست متحدان و فروپاشی امپراتوری عثمانی، به استانبول برمی‌گردد و یکی‌دو ماه بعد نوشتن خاطراتش یا گزارش سال‌های تبعید را شروع می‌کند. این گزارش‌ها از فوریه تا سپتامبر سال 1919 در روزنامۀ ارمنی‌زبان «ژاماناک» که در استانبول منتشر می‌شد، به صورت پاورقی دنباله‌دار به چاپ می‌رسید. به سبب نزدیکی زمان نگارش به رویدادهایی که نویسنده از سر گذرانده است، کتاب فاقد اغراض عقیدتی و سیاسی است یا دست‌کم نویسنده کوشیده است آنچه را دیده و از سر گذرانده، توصیف کند و نه تنها آن بخش از تجربیاتش را که می‌توانند دیدگاه عقیدتی یا خط‌مشی سیاسی معینی را اثبات کنند.

یرواند اُتیان هنگام دستگیری در استانبول نویسندۀ مشهوری بود. در روزنامۀ «ژاماناک» که روزنامه‌ای محافظه‌کار به حساب می‌آمد، می‌نوشت؛ بیشتر طنز می‌نوشت و به صورت پاورقی. یرواند در خانواده‌ای روشنفکر به دنیا آمده بود. پدرش کارمند بلندپایۀ دولت بود و دستی در ادبیات و ترجمه داشت. مادرش نیز کتاب‌های ویکتور هوگو را از فرانسه به ارمنی برمی‌گرداند. عمویش گریگور اتیان از روشنفکران نامدار ارمنی و از نویسندگان قانون اساسی عثمانی بود. عموی اتیان تربیت او را از هفت‌سالگی بر عهده گرفت و یرواند در زمان کودکی این فرصت را یافت که از شهرهای مختلف اروپا دیدن کند و با فرهنگ مادی و معنوی آن دیار آشنا شود. از بیست‌سالگی نوشتن در روزنامه را آغاز می‌کرد. همین طور آثار تولستوی، داستایفسکی و دیگر نویسندگان روسی را به ارمنی ترجمه کرد. در سال 1986 در پی کشتار ارمنی‌ها در آدانا از ترس دستگیری و مرگ به اروپا رفت و دوازده سال را در دیاسپورا در جوامع ارمنی کشورهای گوناگون زندگی و کار کرد. روزنامه‌ها و مجلات بسیار درآورد و داستان‌های فکاهی و روزنگاری‌ها و وقایع‌نگاری‌های بسیاری منتشر کرد. در سال 1908 با پیروزی مشروطه‌خواهان عثمانی به رهبری ترک‌های جوان (همان حزب اتحاد و ترقی) که بعدها امپراتوری عثمانی را به جنگ جهانی اول کشاند و قتل عام ارامنه را سازمان داد، فضای سیاسی باز می‌شود و یرواند اتیان به استانبول برمی‌گردد و خاطرات دوازده سال تبعیدش را با عنوان «دوازده سال خارج از استانبول» به چاپ می‌رساند. به عبارت دیگر اتیان ید طولایی در نوشتن خاطرات و گزارش‌های روز‌به‌روز داشته است.

«سال‌های نفرین‌شده» کار نویسنده‌ای حرفه‌ای، آشنا به فرهنگ غرب، دارای قریحۀ روزنامه‌نگارانه و طنزنویس است که تجربۀ فراوانی در گزارش‌نویسی و خاطرات‌نویسی دارد. تجربۀ نویسندگی او باعث می‌شود کتاب مجموعه‌ای باشد از داستان‌ها و اپیزودها، هم ماجراهایی که خود نویسنده از سر گذرانده و هم داستان‌هایی که رانده‌شدگان برایش تعریف کرده‌اند.

نویسنده در مؤخرۀ دوصفحه‌ای این کتاب می‌گوید هدفش ارائه روایتی حقیقی بوده از آنچه که از سر گذرانده و شاهدش بوده است. در این کتاب فجیع‌ترین رویدادها مانند دوربین فیلمبرداری ضبط شده است. این البته به معنای فقدان احساس و عاطفه نیست. او در گرماگرم ماجرای فجیع تبعید و دربه‌دری مرگ، اگر چیز خوبی می‌بیند، آن را قدر می‌نهد و تصویری دلنشین از آن ارائه می‌کند.

اتیان بعد از بازگشت از تبعید، تا چند سال بسیار فعال بود. افزون بر این کتاب، چند رمان نوشت؛ از جمله «خفیه شماره هفده» که روایت رمان‌گونۀ رویدادهای تبعید و قتل عام ارامنه است. در سال 1922 استانبول را ترک کرد، چند سالی در مصر زندگی کرد و سرانجام در سال 1926 در 57 سالگی از دنیا رفت.

در انتهای این کتاب، مقدمۀ ترجمۀ انگلیسی کتاب به قلم گریگور بلدیان به فارسی برگردانده شده است. این مقاله نکات مهمی از این کتاب به بررسی سبک «ناآراسته» یا «شلخته» کتاب اختصاص یافته و اهمیت آن در بازنمایی هرچه واقعی‌تر فاجعه مورد بحث قرار گرفته است.