معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.

تاریخ و روایت تاریخی در همه حال مخاطبان خاص خود را دارد، به ویژه زمانی که در هیئت داستانی تخیلی عرضه شود. در سال‌های آغازین مشروطیت در ایران رمان‌هایی نوشته شد که اگرچه ریشه در ادبیات کهن فارسی داشت، به شدت از ادبیات جدید اروپا تأثیر پذیرفته بود. این نوع ادبی که امروزه رمان تاریخی نامیده می‌شود، از یک منظر ریشه در داستان‌های عامیانۀ فارسی نظیر سمک عیار، داراب‌نامه، اسکندرنامه، ابومسلم‌نامه، بهمن‌نامه و امثال اینها داشت و از خیل آثار ادب رسمی نیز با شاهنامۀ فردوسی، گرشاسب‌نامۀ طوسی و برخی کتب تاریخی نظیر تاریخ بیهقی، پیوند می‌خورد و از سوی دیگر از نظر فرم و تکنیک داستانی شبیه رمان‌هایی بود که کمی پیش‌تر از زمان نگارش آنها از زبان فرانسه یا به‌ندرت از زبان عربی به فارسی برگردانده شده بودند؛ همچون ترجمۀ آثار والتر اسکات، ویکتور هوگو، الکساندر دومای پدر و پسر، از نویسندگان فرانسه و برخی آثار جرجی زیدان مصری. از این‌رو رمان‌های تاریخی اولیۀ فارسی، اگرچه پیوندی استوار با ادبیات و فرهنگ ایرانی داشتند، ظهورشان در این برهۀ زمانی (سال‌های پس از مشروطیت) به‌شدت متأثر از ترجمۀ آثار اروپایی بوده است.

رمان تاریخی یا افسانۀ تاریخی لازیکا نوشتۀ حیدرعلی کمالی (1248 ـ 1315 شمسی) شاعر و نویسندۀ مشروطه‌خواه  در سال 1309 شمسی در چهارده فصل و 166 صفحه در قطع رقعی به چاپ رسیده است. لازیکا دومین داستان خواندنی از این نویسنده است که در موضوعات تاریخی نوشته است. زمان داستان عصر حکومت خسرو انوشیروان ساسانی یعنی فاصلۀ سال‌های 550 و 551 میلادی است و این فاصله زمانی است که ایران بر امپراطوری روم غلبه کرده، بخش‌هایی از آن از جمله بندر پترا، واقع در لازیکا را به مستعمرات خود افزوده است. از سوی دیگر روزگاری است که انوشیروان به شدت پیروان آیین مزدک را سرکوب می‌کند و موبدان زرتشتی میدان وسیعی برای تاخت و تاز خود یافته‌اند.

موضوع اصلی لازیکا شرح کشمکش‌های موبدان با طبقۀ اشراف و نجبا در عصر ساسانی است. نویسنده در این داستان با دیدی انتقادی به تاریخ گذشته می‌نگرد. هدف او از تألیف چنین داستانی در مرتبۀ نخست آن است که نقش اشرافیت دینی را در ساختار جامعۀ عصر ساسانی به نمایش بگذارد. موبدان که پس از سرکوب پیروان مزدک قدرتی تازه یافته‌اند، اینک در پی دست‌اندازی به جان و مال مردم و گسترش نفوذ خود در دستگاه حاکمیت سیاسی برآمده‌اند. این مضمون اصلی در سراسر داستان به شکل‌های مختلف تکرار می‌شود. حتی نویسنده با آوردن داستان فرعی «گوهر چگونه زنی بود؟» بر آن است تا این اندیشه را بهتر و عمیق‌تر بپرورد. به هر حال تصویری که در این داستان از موبدان ارائه می‌شود، زشت، نفرت‌انگیز و تاحدی اغراق‌آمیز است. نویسنده تمام کج‌روی‌ها و انحرافات عقیدتی و بروزکرده در میان مردم را محصول بی‌ایمانی و زیاده‌خواهی‌های موبدان می‌داند. افزون بر این نویسنده در لابلای داستان خود اندیشه‌های دیگری را نیز پرورانده است که از دیدگاه‌های اصلاح‌طلبانه و تجددخواهانۀ او حکایت دارد. مخالفت او با اشرافیت سیاسی پوسیده‌ای که تاروپود حکومت‌های ایرانی را شکل می‌داده و تا دوران زندگی نویسنده نیز البته به شکلی دیگر در دستگاه‌های حاکمه حضور داشته‌اند، نمونه‌ای از این موارد است.

خواننده با خواندن این داستان، هم با وضعیت سیاسی و اجتماعی عصر ساسانی و اخلاق و روحیات مردم آن دوران آشنا می‌شود و هم بر دیدگاه‌های انقلابی و اصلاح‌طلبانۀ نویسنده دربارۀ ساختار سیاسی و اجتماعی روزگار مشروطه و پس از آن وقوف می‌یابد. در این سطح افق سیاسی عصر رضاشاه نمایان می‌شود که پیدایش نظام اجتماعی جدید، نظامی غیرمذهبی بر پایۀ تفکیک قدرت‌ها، میراث مستقیم آرمان مشروطیت، وجه تمایز آن است.  

فهرست مطالب کتاب:

درآمدی بر رمان تاریخی فارسی

مقدمه

پری‌دخت

فرشید موبد

سرای تیرداد

بیژن

فریب خوردن گلباد

گوهر که بوده است؟

بازگشت بدی

بهرام

فرود

اسناد جاسوسی

سقوط پترا

مهران

روم

محاکمه