معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.

محمد مختاری از نویسندگان، شاعران، مترجمان و منتقدان معاصر ایران و از فعالین در کانون نویسندگان ایران در تاریخ اول اردیبهشت سال 1321 در مشهد متولد شد و تحصیلات ابتدایی و متوسطه را درهمان شهر گذراند. سپس وارد دانشگاه فردوسی مشهد شده و در سال 1348 به عنوان دانشجوی ممتاز در رشتۀ ادبیات فارسی فارغ التحصیل شد. اولین اشعار محمد مختاری در همین سال‌ها در مجلات نگین و فردوسی به چاپ رسید. ترجمۀ «واقع‌گرایی و داستان بلند» از جان آپدایک را نیز در همین دوره منتشر کرد. در سال 1352 فعالیت خود را در بنیاد شاهنامه فردوسی آغاز كرد و پس از مدتی به عضویت هیئت‌ علمی آن درآمد. حاصل كارهای وی در این سال‌ها تصحیح داستان سیاوش شاهنامه بود كه به سال 1363 منتشر شد. در سال‌های 1355 تا 1358 مجموعه شعرهای در وهم سندباد، قصیده‌های هاویه، بر شانه فلات و شعر 57 را منتشر كرد. از سال 57 تا 59 در دانشكده هنرهای دراماتیک به تدریس پرداخت تا زمان انقلاب فرهنگی. از سال 1359 تا سال 1360 دبیر كانون نویسندگان ایران بود. تا سال 1363 در زندان بود و حكم انفصال دائم از كلیه خدمات دولتی برای او صادر شد. در سال 1363 از زندان آزاد شد و در این سال‌ها به سرایش منظومه ایرانی، خیابان بزرگ و سحابی خاكستری پرداخت كه این كتاب‌ها بعدها توسط انتشارات توس به چاپ رسید. از سال 1365 عضو شورای سردبیری مجله دنیای سخن شد و پس از آن نیز با مطبوعات دیگر از جمله تكاپو همكاری نزدیک داشت. در اواخر دهه 60 كتاب‌های شعر بلند آرایش درونی و حماسه در رمز و راز ملی را منتشر كرد. در سال 1371 كتاب زاده اضطراب جهان را منتشر کرد كه دربردارندۀ 150 شعر از 12 شاعر اروپایی بود و در همین سال كتاب وزن دنیا را چاپ كرد كه مجموعه شعری از خودش بود و نیز كتاب هفتاد سال عاشقانه كه آنتولوژی شعر عاشقانه معاصر ایران از 1300 تا 1370 است. در سال 72 كتاب انسان در شعر معاصر را چاپ كرد كه در حوزه نقد ادبی است و در این سال‌ها از مجموعه زندگی‌‌نامه‌ها كتاب‌های تسوتایوا، آنا آخماتوا، مایاكفسكی و ماندلستام منتشر شد. سرانجام در روز پنج‌شنبه 12 آذر 1377 پیش از غروب برای خرید از منزلش خارج شد و دیگر بازنگشت. گروهی او را ربودند و به قتل رساندند.

دو گروه مقاله‌ای که در این کتاب گرد آمده است، نوشتۀ سال‌های 70 ـ 75 است. گروه اول وجوه گوناگونی از بازخوانی فرهنگ است. طرح نظر تحلیلی درباره مسائل نهادی و مشکلات ساختی و ریشه‌ای در فرهنگ دیروز و بررسی موقعیت فرهنگی امروز، به ویژه در چنبر سیاست‌هاست. این بخش با ضمیمه‌ای تکمیل شده است که گزینه‌ای مختصر از ضرب‌المثل‌ها درباره رفتارها و پندارها و گفتارهای نهادی شده در تاریخ اجتماعی ماست. مقاله‌ای نیز از واسلاو هاول درباره فرهنگ بر این بخش افزوده شده تا نمونه‌ای باشد مقایسه‌ای از مشکل فرهنگ و نحوه برخورد نویسندگان با آن در جامعه‌ای دیگر.

گروه دیگر از برخورد‌هایی موضعی و موردی در حوزۀ نقد فرهنگی مایه می‌گیرد و به تجسم برخی از مشکلات نهادی و موانع سنتی و سیاسی موجود بر سر راه فعالیت‌های فرهنگی تسری می‌یابد. جنبه‌هایی عملی از تقابل سنت و نو را به ویژه در وضعیت روشنفکران و نویسندگان و مسائل مبتلا به آنها ارایه می‌دهد. بیشتر این مقاله‌ها در مجله‌های آدینه، تکاپو، فرهنگ، توسعه، گردون و .... در سال‌های یادشده به چاپ رسیده است.

در اولین مقاله با عنوان «بازخوانی فرهنگ» آمده است: «بازخوانی فرهنگ یکی از ضرورت‌های دوران ماست. نزدیک به صدوپنجاه سال است که جامعۀ ما، از یک‌سو درگیر با سنت و نو مانده است و از سوی دیگر، به تقابل فرهنگ‌های خودی و غیرخودی گرفتار است؛ و دوران بحرانی گذار خود را می‌گذراند. پس ناگزیر است برخورد آگاهانه و سنجیده‌ای با این درگیری و گرفتاری و علل و عوامل آن داشته باشد. یعنی باید به بازخوانی همه‌جانبۀ فرهنگ، در کلاف به‌هم‌‌پیچیدۀ روابط فرهنگی جهانی و نقد سنت و معرفت تاریخی خود بپردازد. چیستی خود را بشناسد. مبانی ”هویت“ یا ”بی‌هویتی“ و ”موقعیت“خود را درک کند».

در ادامۀ این مقاله نیز آمده است: «اگر سانسور، تفتیش و ممیزی در ابزارها و اشکال و امکانات اندیشه و بیان، پیش از انتشار باشد، جامعه با واقعیتی بس گسترده‌تر و پیچیده‌تر و عمیق‌تر روبه‌رو است که مشکل کتاب و مطبوعات و خبر، و اداره و سیاست سانسور، تنها بخشی از آن است. این مشکل ابعاد گوناگونی از فرهنگ و سیاست، عرف و عادت، رفتار و معرفت، اخلاق و روان‌شناسی فردی و اجتماعی را دربر می‌گیرد».

فهرست مطالب کتاب:

یادداشت

بازخوانی فرهنگ

شبان ـ رمگی و حاکمیت ملی

فرهنگ بی‌چرا

از پوشیده‌گویی تا روشن‌گویی

فرهنگ حذف و سیاست سانسور

دفع و نفی روشنفکران

هنر و ادبیات و معضل هویت ملی

فرهنگ: تفاهم و تفاوت

ضمیمۀ یک: گزینه‌ای از ضرب‌المثل‌ها

ضمیمۀ دو: شش گفتار درباره فرهنگ

زبان به کام سیاست

حافظۀ تاریخی مظلوم

بی‌ارتباطی در عصر ارتباطات

موقعیت اضطراب

فعالیت و تفکر کانونی

مدارا یا تمکین و همکاری

تمرین مدارا و ذهنیت انتقادی

نامه به دبیر کل یونسکو

کریسمس مبارک آقای هاول

چپ و راست و سرنوشت ملی

فهرست منابع