معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.

هدف اصلی نگارندۀ این کتاب انتخاب بهترین ابیات از بهترین و شاخص‌ترین بخش‌ها و داستان‌های حماسۀ ملی ایران بوده است. بر این اساس در این کتاب 1710 بیت از سه داستان فرود، بیژن و منیژه و رستم و اسفندیار برگزیده شده است.

موضوع شاهنامه گزارشی از تاریخ ملی/ روایی ایران در قالب فرمانروایی 48 پادشاه و توصیف بسیار کوتاه حکومت ملوک الطوایف است. فردوسی کار رسمی سرایش شاهنامه را پس از کشته شدن دقیقی آغاز کرده است که احتمالاً می‌توان میان سال‌های 366 یا 367 ـ 370 هـ.ق را زمان شروه آن دانست و نظم متوالی آن را در سال 384 هـ.ق به پایان رسانید. این تاریخ احتمالاً زمان اتمام تحریر نخست شاهنامه است. پس از سال 384 فردوسی احتمالاً به بازنگری سروده‌های تحریر نخست و نظم روایاتی دیگر از منابع دیگر پرداخته است و از سال 394 که تصمیم می‌گیرد کتاب را به نام محمود کند، مدایحی هم درباره او سروده و در قسمت‌های مختلف اثرش سروده گنجانده است. مجموع این اضافات و حکّ و اصلاحات به گفته خود فردوسی در روز 25  اسفند سال 400 به پایان رسیده است.

مقدمۀ کتاب دربردارندۀ بخشی است بسیار مختصر و مروری در باب حماسه‌سرایی/ نویسی در تاریخ و ادبیات ایران؛ پس از آن برخی از مهم‌ترین مسائل و موضوعات مربوط به شاهنامه به اجمال برای آشنایی دانشجویان و علاقمندان آمده است.

در ادامه منتخبی از سه داستان شاهنامه همراه با توضیحات لغات و نام‌های آن آمده است که به ترتیب عبارتند از: داستان فرود سیاوخش، بیژن و منیژه و رستم و اسفندیار.

داستان فرود سیاوخش از روایات زیبا و تراژدی‌مانند شاهنامه است. فردوسی در مقدمه داستان (بیت‌های 1ـ9) به شیوه براعت استهلال‌های خویش، فاجعه‌ای که در آن روی می‌دهد (کشته شدن فرود، برادر جوان کیخسرو به دست یلان ایران) حاصل خطای کیخسرو در دادن فرماندهی لشکر ایران به توس می‌داند که از ابتدا از انتخاب کیخسرو به جانشینی کاووس ناراضی بوده و به دلیل رشک و آز برخاسته از این ناخرسندی و بدخویی ذاتی خویش سبب روی دادن این اتفاق بد می‌شود. غیر از سبک‌سری توس، راهنمایی نادرست تخوار، رای‌زن فرود، و جوانی و تاحدودی غرور شاهزاده نیز که ریونیز و زرسپ، داماد و پسر توس را می‌کشد، در وقوع فاجعه مؤثر است. در یک تحلیل کلی داستان فرود را می‌توان ناشی از «برخورد پیاپی حیثیت‌های پهلوانی» مانند شکسته شده مکرر غرور توس، توهین به شخصیت فرود ـ که به هر حال پسر سیاوش و برادر کیخسرو است ـ به سخره گرفتن زنان بالای دژ فرود، پهلوانان پیاده‌ماندۀ سپاه ایران و ... دانست.

داستان دیگری که برای این کتاب انتخاب شده، داستان «بیژن و منیژه) است که این داستان از روایات پهلوانی ـ غنایی (رمانس‌گونه) شاهنامه است که در آن نقش مهم و اصلی زن درخور توجه می‌نماید. منیژه در اظهار عشق خویش، هم جسارت پیش‌قدمی دارد و هم جرئت نادیده انگاشتن کینۀ ایران و توران و برگزیدن معشوقی از کشور دشمن. او در راه عشق واقعی خویش همۀ رنج‌ها و دشواری‌ها را می‌پذیرد و تن به خواری و راندگی نمی‌دهد. مضمون کلی این داستان که پهلوانی در راه نخچیر، به صورت‌های مختلف دلباختۀ دختری می‌شود و برای رسیدن به او از سرزمین خویش دور می‌افتد و با انواع خطرها و سختی‌ها رویارو می‌شود، در دیگر داستان‌های پهلوانی ـ عاشقانه ایرانی (مثلاً سام‌نامه) هم دیده می‌شود و تقریباً در همۀ آنها پهلوان پس از رویدادهای گوناگون (جنگ، زندانی و ...) به وصال دلدار می‌رسد.

سومین داستان، زیباترین و یکی از بهترین داستان‌های شاهنامه، یعنی داستان رستم و اسفندیار است. در تحلیل کلی این داستان را می‌توان در برخورد دو اندیشه، اعتقاد و جهان‌نگری متفاوت و متضاد خلاصه کرد. در یک‌سو باور و بینش اسفندیار درباره ضرورت فرمان‌برداری از پادشاه و دفاع از نظام شهریاری ـ هرچند خلاف حق و آزادگی باشد ـ و در سوی دیگر اعتقاد رستم در باب لزوم حفظ حیثیت پهلوانی و شرافت آزادگی انسانی، گرچه موجب سرکشی از فرمان پادشاه و منتهی به نبرد با نماینده / پهلوان او شود.

فهرست مطالب کتاب:

یادداشت آغازین

* مقدمه

اشاره‌ای به «حماسه» و پیشینه و تطورات آن در تاریخ و ادبیات ایران

نام و موضوع شاهنامه

منابع شاهنامه

تاریخ آغاز و پایان نظم شاهنامه و تعداد بیت‌های آن

زبان و بلاغت شاهنامه

هنرداستان‌پردازی فردوسی

شاهنامه و هویت ملی ایران / ایرانی

شاهنامه و تاریخ

جغرافیای شاهنامه

قرآن و حدیث و حکمت و تعلیم در شاهنامه

زن در شاهنامه

شاهنامه و اقوام دیگر (ترکان و اعراب)

اشاره ای به نفوذ و تأثیر شاهنامه در فرهنگ و ادب ایران و جهان

چند دیدگاه نادرست در شاهنامه‌پژوهی

مخالفت با فردوسی و شاهنامه

* داستان فرود سیاوخش

مقدمه

لشکرکشی ایرانیان به توران و رویارویی با فرود

نبر ایرانیان با فرود و کشته شدن او

* توضیحات داستان فرود سیاوخش

* داستان بیژن و منیژه

مقدمه

رفتن بیژن به نبرد گرازان و گرفتارشدن در چاه افراسیاب

رهانیدن رستم، بیژن را از بند

* توضیحات داستان بیژن و منیژه

* داستان رستم و اسفندیار

مقدمه

رفتن اسفندیار به زابلستان برای بستن دست رستم

دیدار و گفتگوهای رستم و اسفندیار

نبرد رستم و اسفندیار و کشته شدن اسفندیار

بردن پیکر اسفندیار به دربار گشتاسپ و پرورش بهمن در زابل

* توضیحات داستان رستم و اسفندیار

منابع