معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.

تغذیه در بیماری دارای قواعد خاصی است که مهم‌ترین آنها چه در هنگام بیداری و چه در زمان نقاهت پرهیز است؛ زیرا خوراک پیش از آنکه به بدن نیرو بخشد، نیرو می‌گیرد تا بتواند هضم شود و این درخصوص بیماری‌های حاد و به ویژه آنچه مربوط به اعضاء رئیسه و بیمار سالمند باشد، خطرساز است.

طب سنتی به بخش درمان با غذا نگاه رکنی دارد که این کتاب یکی از نمونه‌های بارز آن است.

کتاب اطعمة المرضی که به شیوۀ حکیم بزرگ و فرزانه اما کم‌شناخته شده نجیب‌الدین سمرقدی (مقتول به سال 619 هـ.ق) صاحب رسائل و کتبی در تغذیه بیماران و با بهره‌گیری از نکات مندرج در منابع متنوع طب دوران اسلامی تألیف و تدوین شده، سرشار از اطلاعات ارزشمندی است که برای محققین فواید بسیاری را دربر دارد.

اطعمة المرضی یا اغذیه المرضی در سال 1206 قمری تألیف شده و به گزارش منزوی، حکیم روشن‌ضمیر شرحی بر الموجز ابن نفیس دارد نیز نگارشی به نام ابوالعلاج که گمان می‌رود نوشته فرزند وی باشد.

چاپ کتاب به دستور و اشراف حکیم محمد اجمل خان دهلوی درگذشتۀ 1346 قمری و در چاپخانه افضل المطابع دهلی همراه با ترجمه عبارات عربی به فارسی از سوی حکیم محمد عبدالرزاق به گونه سنگی در 164 صفحه است. تقریباً نیمی از نسخه‌های دست‌نویس این نگارش در پاکستان نگهداری می‌شود.

از ویژگی‌های تألیف حکیم روشن‌ضمیر که به پیروی از اغذیه المرضی سمرقندی نوشته شده، فزونی مطالب به نسبت مراجعات و یادداشت‌هایی است که از دیگر مؤلفان در موضوع تغذیه بیماران به گونه پراکنده بوده و نیز تجربیات خویش است و به فراخور جایگاه دقایق و ظرایفی را یادآور شده و باوجود تعدد فصول از اطناب دوری کرده است.

محقق کتاب افزون بر بازخوانی و احیای این اثر، چند اثر جنبی در مورد نگارش‌های فارسی و عربی در فن آشپزی، گزیده‌ای از سفرنامۀ دکتر بولاک فرانسوی در مورد تغذیه متداول عصر ناصری و بخش مهمی از کتاب مصالح الابدان والنفس اثر استاد رازی بزرگ یعنی حکیم ابوزید احمد بن سهل بلخی در زمینۀ دانش تغذیه، غذاشناسی و آداب تغذیه بر غنای این مجموعه افزوده است.

کتاب اطعمة المرضی در سی باب است که هر باب آن دربردارندۀ چند فصل است به این ترتیب: در امراض سر، در امراض چشم، در امراض اذن، در امراض انف، در امراض وجه، در امراض شفت، در امراض اسنان، در امرض فم، در امراض حلق، در امراض صدر و ریه، در امراض قلب، در امراض ثدی، در امراض مری، در امراض معده، در امراض کبد، در امراض طحال، در امراض امعا، در امراض مقعد، در امراض کلیه، در امراض مثانه، در امراض اعضای تناسل، در امراض رحم، در امراض ظهر و رجل، در امراض مفاصل، در اغذیه حمیات، اغذیه امراض، در جراحات و جبر و کسر و خلع و وثی، در اغذیه امراض زینت، در اغذیه سموم، و بالاخره باب سی‌ام در ساختن اغذیه.