معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.

مجموع کتبی که در ایران پس از اسلام نوشته شده، به دو زبان فارسی و عربی است و کمتر فیلسوف یا ادیب یا مورخ و نویسنده است که در این عهد در ایران زیسته باشد و دیوان شعر عربی نداشته یا ابیاتی از او نقل نشده باشد.

متون منثور فارسی دارای اقسام متفاوتی است و نویسندگان آنها هم دارای مراتب نختلف اجتماعی و فرهنگی و سیاسی و ... بوده‌اند؛ یعنی نویسندگان که از دولت‌مردان زمانه بوده‌اند، با قلمی توانا و دانشی گسترده که درباره ادب و بلاغت داشته‌اند، متونی آفریده‌اند که بتواند آیینۀ میراث فرهنگی و سیاسی و اجتماعی جامعۀ ایرانی پس از اسلام باشد؛ یعنی نویسنده در تألیف یک متن عوامل و مبانی مختلفی را در نظر داشته و با توجه به آنها متون خود را تألیف نموده است؛ بنابراین بررسی رویکردهای برون‌متنی و درون‌متنی و بینامتنی به معنای بررسی تمام عوامل فکری و لفظی تأثیرگذار بر نثر فارسی پس از اسلام است. این متون به معنای بررسی جامعۀ ایرانی در زمینه‌های گوناگون است که در دو محور اساسی و مهم نقش خود را ایفا نموده‌اند: محور ادبی و بلاغی و محور فکری.

مبنای بررسی متون در دوره‌های گوناگون در این پژوهش تقریباً مبنایی جامع و تلفیقی از دسته‌بندی‌هایی است که نویسندگان پیش‌تر انجام داده‌اند؛ بنابراین در این کتاب مبنای بررسی زمینه‌های دگرگونی متون منثور دورۀ زمانی و نیز ویژگی سبکی با اندکی تفاوت است؛ پس تقسیم‌بندی دیگری برای متون منثور درنظر گرفته شده است.

آثار منثور فارسی با توجه به شیوۀ نگارش در چهار رده قرار می‌گیرند: نثر مرسل، نثر بینابین، نثر مصنوع و نثرهای امروزی که خود در چند رده تقسیم می‌شوند. نثرهای مصنوع در واقع سه دوره را نشان می‌دهند: نثر مصنوع دورۀ اول: نثر فنی، نثر مصنوع دورۀ دوم: متکلف، نثر مصنوع دورۀ سوم: مغلق و پیچیده (نثرهای دورۀ نادره).

در این کتاب آثار منثور فارسی تا قرن دوازدهم به دو دلیل عمده بررسی شده‌اند: اول اینکه عمدۀ تغییرات سیاسی و اجتماعی و زبانی نثرها عمدتاً تا همین دوران رخ داده و اگر نثرها تا این دوران بررسی شوند، تمام ابعاد دگرگونی‌های سیاسی و اجتماعی نثرها که در طول دوازده قرن در ایران رخ داده بررسی شده‌اند. دیگر آنکه در دورۀ قاجار کم‌کم آن روال و ساختار پیشین جامعۀ ایرانی برهم می‌خورد و دیگر آن مبانی گذشته در نثر تأثیر چندان آشکاری ندارد و دربارۀ مشروطه و تبعات آن بر ادبیات فارسی، آثار زیادی منتشر شده که این حوزه را کفایت می‌کند.

با توجه به این مطالب این کتاب در پاسخ به یک سؤال اساسی نوشته شده است: مهم‌ترین مبانی و محورهای سیاسی و دینی (اجتماعی) که موجب دگرگونی نثر فارسی به ویژه نثرهای تاریخ و عرفانی و نیز کلیله و دمنه شده چیست؟

این کتاب در پنج فصل به این شرح تنظیم شده است:

فصل اول: شامل کلیات، مسئلۀ پژوهش، ارزیابی انتقادی پیشینۀ پژوهش، روش و جامعۀ آماری و چارچوب نظری پژوهش و نیز مدل فصل اول است.

فصل دوم: شامل بررسی مبانی سیاسی و اجتماعی نثرهای فارسی با تأکید بر آثار منثور تاریخی و مدل فصل دوم است.

فصل سوم: شامل بررسی ویژگی‌های سبکی آثار منثور فارسی و مدل فصل سوم است.

فصل چهارم: شامل بررسی مبانی فکری و سبکی آثار منثور عرفانی و مدل فصل چهارم است.

و فصل پنجم که مبانی و ابعاد سیاسی و دینی کلیله و دمنه و ویژگی‌های سبکی را همراه با مدل‌ها و الگوهای پژوهشی و تحلیلی در هر قسمت بررسی شده است.

فهرست مطالب کتاب:

پیش‌گفتار

فصل اول: کلیات

فصل دوم: بررسی مبانی سیاسی و دینی (اجتماعی) نثر فارسی با تأکید بر نثرهای تاریخی

فصل سوم: بررسی مبانی سبک‌شناختی متون نثر فارسی

فصل چهارم: نثرهای عرفانی

فصل پنجم: بررسی اندیشه‌ها و مبانی سیاسی و اجتماعی و سبکی کلیله و دمنه